اهمیت استراتژیک شنگال به دلیل واقع شدن آن بر سر راه موصل مرکز استان نینوا در شمال غرب عراق که به عنوان پایتخت داعش در این کشور شناخته می شود و رقه پایتخت داعش در سوریه می باشد و هم اکنون نیز تلعفر در شرق و بعاج در جنوب آن در اشغال داعش می باشند.
کوردپاریز/ تحرکات داعش در اوت ۲۰۱۴ با حمله به مناطق غرب رودخانه دجله و تصرف مناطق زومار، کسک، ربیعه و مرز یعروبیه (مرز عراق و سوریه) خارج کردن این مناطق از کنترل نیروهای پیشمرگ را در پی داشت و دو روز بعد یعنی ۳ اوت، داعش از سه محور یورش خود را به مناطق ایزدی نشین در منطقه شنگال آغاز کرد و علیرغم حضور چهار لشکر نظامی پیشمرگ (وابسته به حزب دمکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی) این منطقه را به اشغال خود درآورد و با بیرون راندن نیروهای پیشمرگ از منطقه شیرگان و پل استراتژیک خازر در ۴۰ کیلومتری شمال غربی شهر اربیل، منطقه گویر در ۴۵ کیلومتری جنوب غرب اربیل و منطقه مخمور در ۵۵ کیلومتری جنوب غربی شهر اربیل؛ مرکز اقلیم کردستان عراق از سه محور شمال غربی، غرب و جنوب غربی مورد تهدید جدی تروریست های داعش قرار گرفت. در نتیجه اشغال شنگال توسط داعش ،۲۰۰ هزار ایزدی آواره شدند و هزار تن از آنان توسط این گروه کشته شدند. طبق گزارش کمیته زنان پارلمان کردستان عراق ۴۰۰۰ زن و دختر ایزدی توسط داعش ربوده شدند که طی ۱۵ ماه گذشته ۳۴۳ تن از آنان آزاد شده و بقیه هنوز در بند می باشند.
حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) اشغال شنگال از سوی داعش و عقب نشینی بدون دفاع نیروهای پیشمرگ حزب دمکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی به عنوان رقیب دیرین خود در منطقه را فرصتی مغتنم شمرد تا با اعزام نیرو به منطقه و حمایت از آوارگان و درگیری با داعش جدای از تطهیر چهره خود در جامعه جهانی به عنوان نیرویی که نه تنها در شمال سوریه بلکه در عراق نیز با تندروهای مذهبی و به ویژه دولت اسلامی عراق و شام مبارزه کند. پ.ک.ک درصدد بود تا با این کار جایگاه خود در شمال عراق را تقویت کند و حوزه نفوذ حزبی خود را گسترش دهد، زیرا شاخه پ.ک.ک در کردستان عراق یعنی حزب حل دمکراتیک، از آغاز حضور در پروسه سیاسی اقلیم کردستان و عراق نتوانسته بود هیچگونه دستاوردی داشته باشد و حتی طی چند انتخابات سراسری پارلمانی در اقلیم کردستان نتوانسته بود یک نماینده به پارلمان بفرستد.
پ.ک.ک از همان آغاز ورود به شنگال و با حمایت از آوارگان ایزدی در کوهستان شنگال دست به تبلیغات رسانه ای گسترده در سطح منطقه بر علیه حزب دمکرات و ناتوانی این حزب در دفاع از مردم کُرد ایزدی و نشان دادن خود به عنوان قهرمان و نجات دهنده فراریان از دست داعش زد. در این باره غریب حسو نماینده جنبش دمکراتیک کُردهای سوریه در اقلیم کردستان، به عنوان یکی از نیروهای وابسته به پ.ک.ک گفت: «نیروهای پیشمرگ تحت امر حزب دموکرات کردستان عراق، شنگال را در سینی طلا به داعشی ها تسلیم کردند و یک نقطه ی تاریک در کارنامه ی این حزب ثبت شد. به راستی این اقدام پیشمرگ های دموکرات جای تاسف دارد. ما در مورد شیوه ی فرار نیروهای پیشمرگ اطلاعات ریز و دقیق داریم. آنان سوار بر ۶۰۰ خودرو از شنگال فرار کردند و کردهای ایزدی را در چنگال داعش رها کردند. فکرش را بکنید اگر هر خودرو تنها حامل پنج نفر از نیروهای پیشمرگ بوده باشد، با یک حساب سرانگشتی متوجه می شویم که ۳ هزار نفر از این نیروها از شنگال فرار کرده اند. بخشی از آنان، از طریق گذرگاه تل کوچر به شمال سوریه فرار کردند و از طریق گذرگاه سمالکا به اقلیم بازگشتند. ما از همه ی این جزییات خبر داریم و آنان باید در مقابل این اقدامات خود پاسخگو باشند.»
از سوی دیگر جمیل بایک، از سران پ.ک.ک از مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان انتقاد کرده و بر این باور است که سخنان بارزانی در مورد دلایل ترک شنگال توسط نیروهای پیشمرگ، مبهم و غیرقابل توجیه است و فرار این نیروها باعث شده که کردهای ایزدی شنگال در دست داعش اسیر شوند.
بایک در ادامه می گوید: « نیروهای پیشمرگ هیچ گونه تدبیری اتخاذ نکرده و بدون آن که گلوله ای شلیک کنند، از شنگال گریخته اند. آنها این اواخر فقط به دنبال تجارت و ماشین و ویلا و پول بوده اند. کسی که به این مسائل بیاندیشد، توان جنگ ندارد. نیروهای پیشمرگ فاقد ایدئولوژی و آموزش سازمانی هستند. آموزش نظامی آنان هم بسیار محدود است. مسئولین اقلیم نه تنها مساله ی موصل بلکه حمله به شنگال و مخمور را هم جدی نگرفتند. نتایجی به بار آمد که حکومت اقلیم آسیب دید و پ.ک.ک متضرر نشد.»
اوج اختلافات میان پ.ک.ک و حزب دمکرات کردستان (پارتی) در شنگال بعد از اقدام پ.ک.ک در تاسیس «مجلس ایزدی های شنگال» به عنوان اولین قدم در راستای تشکیل کانتون شنگال در چهارشنبه (۲۴ دی/ ۱۴ ژانویه) بود که در آن با حضور ۲۰۰ نماینده ایزدی های شنگال و نماینده شماری از نهادها و احزاب سیاسی کُرد ایزدی نزدیک به پ.ک.ک و حضور نماینده اتحادیه میهنی به عنوان میهمان کنفرانس «خودمدیریتی دمکراتیک اراده ماست» برای اعلام این مجلس برگزار شد.
این اقدام پ.ک.ک واکنش تند حزب دمکرات کردستان (پارتی) و نهاد ریاست اقلیم کردستان که در دست این حزب است را به دنبال داشت و مسعود بارزانی رئیس اقلیم و رهبر حزب دمکرات در واکنش به تاسیس مجلس ایزدی های شنگال توسط پ.ک.ک آن را خارج از خواست و اراده کُردهای ایزدی دانست و بر مقابله با آن تاکید کرد. بارزانی که پیش تر در مخمور به دیدار فرماندهان پ.ک.ک رفته بود و از مشارکت آن ها در دفاع از مردم در مقابل داعش تقدیر کرده بود، تصریح کرد که شنگال دارای نهادهای اداری و قانونی است و هیچ حزب و جریانی حق تحمیل اراده خود بر آن را ندارد. رئیس اقلیم همچنین به مردم شنگال اطمینان خاطر داد که منطقه آنها به صورت رسمی به اقلیم کردستان ملحق می گردد.
طی ۱۵ ماه گذشته که شنگال در اشغال داعش بود، جدای از آوارگی ۴۰۰ هزار تن از ساکنان این شهر، کشته شدن بیش از هزار ایزدی، فروش و به بردگی کشاندن بیش از ۴ هزار زن ایزدی؛ شنگال به محل نزاع احزاب کُردی از جمله پ.ک.ک، حزب دمکرات تبدیل شد و در این میان نیز اتحادیه میهنی براساس منافع و رقابت های خود با حزب دمکرات وارد بازی شد و مواضعی نزدیک به پ.ک.ک در این موضوع را دنبال کرد که حمایت از تلاش ها برای اعلام کانتون شنگال و تاکیدات رهبران این حزب بر نقش پ.ک.ک در دفاع از مردم شنگال در مقابل یورش داعش را می توان نمونه های آن ذکر کرد. همچنین همکاری نیروهای مدافع شنگال به رهبری حیدر ششو، عضو شورای مرکزی اتحادیه میهنی با نیروهای داوطلبین مردمی عراق یا حشدالشعبی که تحت فرماندهی مستقیم حیدر العبادی نخست وزیر این کشور فعالیت می کند اقدامی بود که اتحاد سه جانبه ای میان پ.ک.ک، اتحادیه میهنی و دولت مرکزی عراق در مقابل حزب دمکرات را نشان می داد؛ اتحادی که هر کدام از این بازیگران منافع خاص خود را در آن دنبال می کردند. این اقدام مدافعین شنگال که از کُردهای ایزدی تشکیل و از سوی پ.ک.ک سازماندهی شده بود، اختلافات میان حزب دمکرات و پ.ک.ک را به اوج رساند و در نهایت با دستگیری حیدر ششو و توافق اتحادیه میهنی و حزب دمکرات این گروه جدا شدن خود از داوطلبین مردمی عراق را اعلام کرد، اما به فعالیت های خود در شنگال ادامه داد.
طی یک سال و ۳ ماه از اشغال شنگال توسط داعش این شهر محل منازعه شدید میان پ.ک.ک و حزب دمکرات بود و طی ماه های اخیر نیز این اختلافات به عنوان یکی از عوامل اصلی در عدم آغاز آزادسازی شهر عنوان می شد.
طی یک ماه اخیر نیز لحن مقامات نیروهای پیشمرگ وابسته به حزب دمکرات کردستان در مقابل پ.ک.ک در شنگال تندتر شد و آشکارا حضور این حزب معارض ترکیه ای در خاک عراق و به ویژه شنگال را غیرقانونی خواندند و ضمن متهم کردند آن به مانع تراشی بر سر آزادسازی منطقه و بهره برداری سیاسی از وضعیت کُردهای ایزدی خواهان خروج پ.ک.ک از منطقه شد و همزمان وعده عملیات قریب الوقوع آزادسازی منطقه از اشغال تروریست ها را می دادند.
مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان و فرمانده کل نیروهای مسلح اقلیم در یک نشست خبری پس از آزادسازی شنگال اعلام کرد به جز نیروی پیشمرگ هیچ نیروی دیگری در این پیروزی سهیم نبوده است. بارزانی همچنین در این کنفرانس خبری خود اعلام کرد که اجازه نمی دهد هیچ پرچمی به جز پرچم اقلیم کردستان در این شهر برافراشته شود
عگید جیویان، فرمانده نیروهای مدافع خلق در پاسخ به این اظهارات بارزانی به رسانه های پ.ک.ک گفت: گریلای پ.ک.ک در آزادسازی شنگال پیشقراول بودند ولی این مسئله متاسفانه از جانب برخی ها انکار شده است.
از سوی دیگر، منبعی از نیروهای مدافع خلق (HPG) ضمن انتقاد شدید از اظهارات بارزانی, اعلام کرد: بارزانی نباید این اظهارات را بر زبان می راند که به جز نیروی پیشمرگ هیچ نیروی دیگری در عملیات آزادسازی شنگال حضور نداشته است. به گفته این منبع، بارزانی در مسیر ورود به شنگال بر فراز سه مرکز ایست و بازرسی عبور کرده و اگر وی به وسیله خودرو وارد شنگال می شد می بایست از چهار مرکز ایست و بازرسی دیگر پ.ک.ک نیز عبور می کرد. وی از این اظهارات بارزانی ابراز نگرانی کرده و تاکید کرد که می بایست بارزانی واقعبینانه‌تر سخن می گفت.
همزمان جمیل بایک، در اظهاراتی با اشاره به عملیات نیروهای پیشمرگ و پ.ک.ک در عملیات آزادی شنگال، گفت: شنگال باید یک منطقه خودمختار وابسته به کردستان عراق باشد. بعد از آن که شنگال آزاد شد یگان های مدافع خلق را از آن جا بیرون خواهیم کشید. تروریست های دولت اسلامی عراق و شام (داعش) بدون هیچ مقاومتی وارد شنگال شده و این شهر را اشغال کردند. نه حکومت مرکزی عراق و نه حکومت اقلیم کردستان عراق به داد مردم شنگال نرسیدند. زمانی که پ.ک.ک وارد شنگال شد به غیر از داعش کسی در شنگال نبود. اکنون اظهاراتی در این خصوص که نیروهای نظامی پ.ک.ک خارج از عملیات آزادسازی شنگال قرار بگیرند و یا پ.ک.ک از اقلیم کردستان عراق خارج شود نه از لحاظ سیاسی و نه از لحاظ اخلاقی درست نیست. متاسفانه برخی نه در برابر داعش، بلکه در برابر نظامیان پ.ک.ک می جنگند. تلاش می کنند تا نظامیان پ.ک.ک را از شنگال بیرون کنند.
صبری اوک یکی دیگر از سران پ.ک.ک نیز در واکنش به اظهارات بارزانی، ضمن ناامیدکننده وصف کردن آن، وجود پ.ک.ک در شنگال را یک ضرورت دانست. سخنان بارزانی بعد از آزادسازی شنگال را ناامید کننده می دانم. اظهارات بارزانی به هیچ عنوان به منافع کُردها خدمت نمی کند. پ.ک.ک مهمترین قدرت در شنگال است، بیش از ۲ هزار نیرو در آن جا دارد و بیش از ۲۰۰ کشته داده است. آقای بارزانی بداند که چون نیروهای پیشمرگ شنگال را خالی کردند قتل عام کُردهای ایزدی رخ داد.
مراد کاراییلان فرمانده شاخه نظامی پ.ک.ک نیز به تندی به اظهارات بارزانی پاسخ گفت و در گفتگو با رسانه های حزب متبوعش گفت: پ.ک.ک ۳ ساعت قبل از پیشمرگ ها وارد شنگال شد و نیروهای پیشمرگ از راهی که پ.ک.ک باز کرده بود، وارد شهر شدند.
اتحادیه میهنی کردستان (یکیتی) برخلاف حزب دمکرات، همپیمان سابق خویش در اقدامی قابل پیشبینی موضعی برخلاف بارزانی و پارتی درخصوص آزادسازی شنگال داشت و در بیانیه خود درباره آزادسازی شنگال آشکارا به حضور پ.ک.ک در این پیروزی اشاره کرد. در بیانیه دفتر سیاسی اتحادیه میهنی ضمن تبریک آزادسازی شنگال آمده است: شهر شنگال با مشارکت تمام نیروهای کُرد مستقر در منطقه اعم از پیشمرگ های اقلیم کردستان (یکیتی و پارتی) و نیروهای وابسته به پ.ک.ک از جملهHPG و YPG و دیگر نیروها آزاد شد.
همچنین با اشاره به مصائب ایزدیها و قتل عام های مکرر در منطقه، خواستار اجرای ماده ۱۴۰ در مورد شنگال و تبدیل این منطقه به استانی مستقل شده است و اجرای ماده ۱۴۰ (ماده ای در قانون اساسی عراق برای تعیین تکلیف نهایی مناطق مورد مناقشه) را راه حلی برای مشکلات میان بغداد و اربیل دانسته است.
این بیانیه واکنش تند فرماندهی غرب دجله وابسته به پارتی را به دنبال داشت و موضع یکیتی از سوی فرماندهی حزب مقابل، به عنوان تلاشی در راستای بهره برداری سیاسی خوانده شد.
در بیانیه فرماندهی پارتی در محور غرب دجله آمده که یکیتی در تلاش است دستاورد و موفقیت بزرگ و ملی را تا سطح منافع کوتاه مدت و محدود حزبی تنزل داده و نقش نیروهای پیشمرگ در عملیات آزادسازی شنگال را کم اهمیت جلوه دهد. بیانیه دفتر سیاسی اتحادیه میهنی، دخالت آشکاری است در امور نظامی و تلاشی است برای حزبی قلمداد کردن دستاوردهای مردم کُرد و این در حالی است که پیشتر یکیتی با چنین اقداماتی مخالفت می ورزید.
بیانیه مذکور همچنین ادعا می کند که نیروهای دیگر به جز نیروی پیشمرگ، مشارکتی در عملیات آزادسازی شنگال نداشته اند و پس از آزادی شنگال توسط نیروی پیشمرگ به منظور تبلیغات رسانه‌ای و مصادره این پیروزی به نام خود، وارد شنگال شده اند و دیگر مناطق کردنشین را رها کرده و فقط وارد مناطقی می شوند که توسط نیروی پیشمرگ آزاد شده است.
در این میان، اظهارات باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا درباره گروه‌های دخیل در آزادسازی شنگال قابل تامل است، رئیس جمهور کشوری که بارزانی از آن برای کمک به پیشمرگ های اقلیم کردستان در آزادسازی شنگال تقدیر و تشکر کرد، بدون اشاره به نام هیچ‌کدام از گروه‌های شرکت‌کننده در عملیات آزادسازی شنگال و ورود به اختلافات میان آنان، گفت: نیروهای محلی شهر شنگال را از کنترل داعش خارج کردند. می توان گفت که عدم ذکر نام هیچ یک از گروه‌های کُرد شرکت کننده در آزادسازی شنگال از سوی اوباما این است که همه این گروها به صورت موثر و در میدان نبرد با داعش، همکار آمریکا هستند؛ اما علیرغم این واقعیت، ذکر نام هریک و عدم اشاره به نام دیگری، می تواند تحلیل و تفسیرهای متفاوتی را به دنبال داشته باشد که هیچ کدام در راستای منافع بلند مدت آمریکا در عراق و سوریه نخواهد بود. اگر اوباما به حضور نیروهای پ.ک.ک و مدافعین کُرد سوری اشاره می کرد، موجبات نگرانی بارزانی و ترکیه را فراهم می نمود و اگر هم فقط به نام پیشمرگ های اقلیم کردستان اشاره می کرد؛ پ.ک.ک و سازمان های اقماری این حزب در سوریه نگران می شدند که این مسئله می تواند بر همکاری های آنان با آمریکا در منطقه تاثیرگذار باشد.
محما خلیل، فرماندار منصوب بارزانی در این شهر در اولین کنفرانس خبری خود به صورت ضمنی به نیروهای پ.ک.ک اشاره کرد و گفت آن ها به دنبال ایجاد آشوب و نا امنی در منطقه هستند و از آن ها درخواست کرد که منطقه را ترک کنند و فرماندهان پیشمرگ در شنگال نیز لحن تندتری از گذشته را در مقابل پ.ک.ک و سازمان های اقماری آن در شنگال در پیش گرفته‌اند که می توان به سخنان قاسم ششو، فرمانده ایزدی نیروی پیشمرگ در شنگال که شخصیتی نزدیک به بارزانی است اشاره داشت؛ طرف مقابل نیز بر ماندن در منطقه تاکید دارد و در آخرین اظهارات درسیم گرمیانی یکی از فرماندهان پ.ک.ک در شنگال ضمن اعلام اینکه این نیرو هیچ اعتنایی به درخواست های حزب دمکرات برای خروج از شنگال نمی کند و با این حزب وارد بحث و جدل نمی شود، تاکید کرد که بخش اعظم شنگال در کنترل آن ها است و تصمیم درباره ماندن و یا خروج آن ها از منطقه در دست مجلس ایزدی ها می باشد. نگرانی از تقابل میان این دو گروه در آینده، هنگامی افزایش یافت که ملا بختیار مسئول اجرایی دفتر سیاسی اتحادیه میهنی به خطر وقوع درگیری میان پارتی و پ.ک.ک در شنگال اشاره کرد و آشکار ساخت که طی چند روز اخیر وقوع این درگیری قریب الوقوع بوده است.
شنگال در شمال غربی عراق که به عنوان سکونتگاه تاریخی کُردهای ایزدی شناخته می شود به لحاظ اداری به استان نینوا تعلق دارد، این شهر در غرب رودخانه دجله در ۱۴۰ کیلومتری موصل و غرب اقلیم کردستان عراق واقع شده و یکی از مناطقی است که مشمول ماده ۱۴۰ قانون اساسی عراق ویژه مناطق مورد مناقشه می باشد و یکی از کانون های منازعه میان اربیل و بغداد است. مساحت شهر شنگال و روستاهای اطراف آن که ۴۰ روستا می باشد، هزار و ۷۱۴ کیلومتر است و براساس آمارهای غیررسمی شمار ساکنان شهر ۱۴۰ هزار نفر می باشد.
منطقه شنگال از ۱۴ منطقه و بخش تشکیل شده است، از جمله: سنونی، گرعزیز، گربنات، گرقسب، دهولا، بورک، خانه سور، وردیه، دوگری، سیپا شیخ خدری، کهیل، روژاوا و خرابه بازار و با احتساب این مناطق مساحت آن ۳ هزار و ۳۸۸ کیلومتر می باشد و شمار ساکنین شنگال قبل از حمله داعش ۴۱۲ هزار نفر بود که کردهای ایزدی ۷۰ درصد این جمعیت را تشکیل داده و کردهای مسلمان نیز ۱۹ درصد جمعیت را تشکیل می دهند. اعراب ۱۰ درصد و مسیحیان نیز ۱ درصد جمعیت را تشکیل داده‌اند.
م: کردپرس
