امروزه شاهد تغییر ۱۸۰ درجه ای در جهان هستیم و پرسشی که مطرح می شود این است که اگر حکومت اقلیم کردستان پیوندها و روابط خود با عراق را قطع کند و زیر چتر حمایت ترکیه قرار گیرد و کردهای سوریه نیز همین درخواست را داشته باشند، چه اتفاقی خواهد افتاد. در همین راستا، تحولات اخیر در عراق و سوریه، سیاست این کشورها را به صورتی جبران ناشدنی همراه با روابط بین ترکیه و کردها دگرگون کرده است.
کوردپاریز/ روزنامه «الشرق الاوسط» در مطلبی ضمن پرداختن به آخرین وضعیت اقلیم کردستان عراق می نویسد، عراق امروز به صورت ترسناک و مرموزی شبیه سوریه است؛ کشوری پاره پاره شده به وسیله یک جنگ داخلی، درگیری های فرقه ای و مهم تر از آن، شورش هایی به رهبری گروه های افراطی. کردها در شمال عراق و سوریه در حال چرخش به سوی دشمن سابقشان، یعنی ترکیه، برای اطمینان از توانایی به دست آوردن استقلال واقعی خود هستند.
ممکن است مرزهای سوریه و عراق رسما دست نخورده بماند، ولی ترکیه به حامی مناطق محصور کردهای سوریه و عراق تبدیل خواهد شد. ترکیه تاکنون نسبت به گروه های افراطی در سوریه و عراق بی تفاوت بوده است. با این حال، به دنبال گسترش فعالیت های داعش از سوریه به درون عراق و حمله این گروه به کنسولگری ترکیه در موصل، ترکیه به این نتیجه رسید که گروه های تروریستی، خطراتی را برای آن ها دارند. برای دولت ترکیه، داشتن کردها به عنوان یک حائل و ضربه گیر میان گروه های افراطی و سرزمین اش، می تواند بهترین علاج ممکن برای این معضل باشد.
می توان گفت، ترکیه با سوءاستفاده از کردها و قربانی کردن آن ها، قصد دارد امنیت مرزهای خود را تأمین کند. در واقع، ترکیه آماده است با حمایت از اقلیم کردستان عراق و کردهای سوریه، یک کمربند امنیتی در مقابل تهدیدات داعش زیر چتر خود ایجاد کند. برای ترکیه، تهدید داعش به عنوان یک دغدغه و نگرانی از ایجاد نوعی طالبانیسم در جنوب کشورش (مرزهای جنوبی اش) افزایش یافته است. این هشدار و زنگ خطری برای همه دولت هاست، چراکه هیچ کس دوست ندارد هم مرز با الگویی مانند طالبان باشد. در نتیجه، آنکارا به کردها در شمال سوریه و عراق به عنوان نوعی سپر (حائل) در برابر داعش نگاه می کند.
بنابراین، ترکیه در حال حاضر از کردستان عراق ـ که در حال همگرایی و نزدیک شدن به اقتصاد ترکیه است ـ حمایت خواهد کرد. در سال ۲۰۰۷، کردها به منظور مقابله با سیاست های بغداد به سمت آنکارا گرایش پیدا کردند. ترکیه نیز در اقدامی متقابل، بازرگانان، خطوط هوایی و مواد غذایی و مصرفی به کردستان عراق ارسال کرد. در حال حاضر، کردها با انتخاب فروش نفت خود از طریق ترکیه، بغداد را به نفع آنکارا دور می زنند.
به همین جهت، ایجاد روابط حسنه بیشتر اقتصادی میان ترکیه و کردها، شامل معاملات جدید نفتی، موافقتنامه های تجارت آزاد، سفر بدون روادید و تصویب لیره ترکیه توسط دولت اقلیم کردستان در آینده نزدیک تعجب آور نخواهد بود. همچنین ترکیه احتمالاً از اقلیم کردستان پشتیبانی سیاسی و نظامی خواهد کرد.
در همین زمینه، سونر کاگاپتای، عضو مؤسسه واشنگتن برای خاور نزدیک و نویسنده کتاب ظهور ترکیه می گوید: ترکیه آنقدر با اقلیم کردستان راحت است که منابع موثق من در آنکار گفته اند، مقامات ترکیه در ۱۲ ژوئن سال گذشته، اقلیم کردستان را به کنترل کرکوک تشویق کرده اند.
سال های زیادی، آنکارا با الحاق کرکوک به اقلیم کردستان به عنوان منطقه ای نفت خیز و یک شهر چند قومی میان اعراب، کردها و ترکمن ها مخالف می ورزید. برای ترکیه، این ترس وجود داشت که با کنترل نفت کرکوک توسط اقلیم کردستان، کردها به سمت خودمختاری پیش بروند و این، گامی بود که می توانست جاه طلبی های ناسیونالیستی را در میان آن ها و کردهای جنوب شرقی ترکیه شعله ور کند.
اکنون کنترل کرکوک توسط اقلیم کردستان و نیاز ترکیه به خرید نفت ارزان برای اقتصاد در حال رشد خود، حکومت اقلیم و ترکیه را به یکدیگر نزدیک کرده است. ترکیه همچنین منافعش را با کردهای ترکیه سهیم کرده است. نیروهای کردی در این کشور تنها نیرویی بوده که به همراه نظام سوریه توانسته داعش را در میدان نبرد شکست دهد. هرچند شاید کردهای سوریه نفتی برای دادن به ترکیه نداشته باشند، آنکارا برای حفظ عمق استراتژیک خود در مقابل با تهدیدات داعش به آن ها نیازمند است.
سونر کاگاپتای نویسنده کتاب ظهور ترکیه معتقد است: «منطق امنیتی آنکارا در سیاست های خود در قبال کردستان بسیار ساده است: مناطق کردنشین عراق و سوریه حدود ۹۰ درصد از ۱۲۹۶ کیلومتر مرزی ترکیه با عراق و سوریه را شامل می شود که می تواند یک دیوار امنیتی برای نفوذ داعش به ترکیه باشد.
با این حال، ترکیه نمی تواند بهترین دوست کردها در منطقه باشد، بدون اینکه به سمت صلح با جمعیت کرد خود برود. با توجه به تضعیف قدرت مرکزی در عراق و سوریه، ترکیه نیز سعی در پیشروی و نفوذ در درون مناطق سنی نشین خواهد داشت. رها کردن این مناطق بدون توجه کافی به توسعه اقتصادی آن ها، این مناطق را متروکه نگه خواهد داشت و ممکن است این مناطق مانند افغانستان به کانون رادیکالیسم تبدیل شوند. در این راستا، واشنگتن از تاخت و تاز ترکیه در این مناطق و ایجاد روابط حسنه میان ترکیه و کردها حمایت خواهد کرد.
از یک سو، ترکیه باید تلاش کند یک موازنه ظریف در معاملات و معادلات خود با کردها و عرب های سنی در عراق و سوریه ـ که دیدگاه های ملی گرایانه دارند ـ ایجاد کند، زیرا روابط بسیار صمیمی بین آنکارا و کردها یک دام بالقوه خطرناک است. در واقع، این مسأله می تواند شرایطی ایجاد کند که برخی از اعراب سنی به سوی یک هویت عربی ضد ترکی و ضد کردی و متعاقب آن گرایش به سمت داعش سوق پیدا کنند.
از سوی دیگر، معضل عمده ای که برای دولت اقلیم کردستان وجود دارد، این است که کرکوک تحت سلطه آن ها، بر خلاف شعارهای ناسیونالسیتی کردها، یک بافت چند قومی از کردها، عرب ها، مسیحیان، ترکمن ها و دیگران را شامل می شود. دولت اقلیم کردستان که تاکنون بر اساس شعار «یک دولت کردی برای کردها» عمل می کرد، با تسلط بر منطقه کرکوک تنوع قومی را در آنجا نادیده گرفته و در حال حاضر با مشکل تنوعی روبه روست که باید راهی برای تغییر در ماهیت جنبش قومی و جاه طلبی های ناسیونالیستی خود و قرار دادن بیشتر از یک گروه و هویت در مرزهای خود پیدا کند.
ترکیه همچنین دارای یک چالش دموکراسی است. آنکارا از آرمان ناسیونالیستی کردها در درون مرزهای خود جلوگیری می کند، در حالی که این آرمان ها و احساسات ناسیونالیستی کردها را در عراق و سوریه در راستای منافع منطقه ای خود پرورش می دهد.
در نهایت، با همه خطراتی که وجود دارد، یک هلال حاصلخیز جدید با اتحاد عملی ترکیه و کردستان عراق در کنار احاطه در جنگ های داخلی و حضور تروریست های افراطی در شمال شکل گرفته است. روابط حسنه میان کردها و ترکیه، هرچند ممکن است به استقلال فوری و آشکار کردها منجر نشود، این مسأله تقریباً قطعی است که در خاورمیانه جدید، مرزهای بین کردها و عرب ها به واقعیت نزدیک تر خواهد شد و این امر محتمل تر است تا مرزهای بین ترکیه و کردها. روزی خواهد رسید که کردها برای ورود به سوریه و عراق نیاز به ویزا خواهند داشت، در حالی داشتن یک کارت شناسایی برای ورود آن ها به ترکیه کفایت خواهد کرد! ترک ها و کردها دوستان خوبی در خاورمیانه خواهند شد و احتمالاً به عقب و گذشته بازنخواهند گشت.
م: تابناک
