سلیمان ویسی

کوردپاریز/ سال ۱۹۱۶ بود که قرارداد سایس – پیکو مرزهای جدیدی را در خاورمیانه ترسیم کرد. این مرزبندی جدید تمام تلاش خود را به سمت و سویی معطوف کرد تا مدل چیدمان موزائیکی منقطع قومیتی را در بالاترین سطح ممکن صورت دهد. در آن مقطع نخبگان جهان سومی در تب و تاب استقلال بودند و کمتر به راهبرد غرب در مرزبندی جدید توجه داشتند.اما دولتمردان انگلیسی و فرانسوی نگاهی بلند مدت به خاورمیانه داشتند . کافی است نگاهی به جدال دائمی پس از سایس- پیکو در خادرمیانه انداخته و حجم کشتار انسانهای بیگناه را محاسبه نمائیم، همچنین به غارت منابع طبیعی و ثروت انبوهی که در این منطقه وجود نگاهی بیاندازیم تا عمق راهبرد غرب در این منطقه پر آشوب را درک کنیم.
حال پس از گذشت صد سال که اوج بی ثباتی ها به سمت نوعی استقرار دولت های قدرتمند منطقه ای حرکت کرده است، دوباره غرب، ولی این بار به راهبری آمریکایی ها عزم خود را جزم کرده تا قدرتهایی که در منطقه به نوعی جایگاه هژمنویک آنها را با چالش روبرو کرده است با راهبرد تجزیه از پیش رو بردارد .
پس از آنکه در سال ۲۰۰۶ «جو بایدن» معاون کنونی رئیس ‌جمهور آمریکا، در یادداشتی در روزنامه «نیویورک تایمز» پروژه آمریکایی تجزیه خاورمیانه را مطرح کرد، اکنون بار دیگر این توطئه از سوی مقام سابق وزارت خارجه این کشور مطرح شده است.
«پیتر ون بورن» مقام سابق وزارت خارجه آمریکا در یادداشتی در خبرگزاری رویترز نوشت: ” اکنون وقت آن است که در مورد قراردادی که خاورمیانه را شکل داد، بار دیگر مذاکره کنیم. ”
این قرارداد، توافق نامه «سایکس – پیکو» است که در سال ۱۹۱۶ اکثر اراضی اعراب تحت تسلط امپراطوری عثمانی را به مرزهای امروز تقسیم ‌بندی کرد. جهانی که این قرارداد ایجاد کرد اکنون تنها بر روی نقشه های به رنگ زرد دیده می شود.
وی در این یادداشت مدعی شد: مشکل اصلی آن قرارداد این بود که اراضی سنی ‌ها، شیعیان و کوردها را از هم جدا نکرد. جنگ این موضوع را حل نکرد؛ دیپلماسی شاید حل کند.
وی این گونه ادامه می دهد، در نوامبر سال ۲۰۱۴ من پیشنهاد کردم که تنها راه مقابله با داعش، تقسیم بندی عراق به سه بخش و استقرار نیروهای حافظ صلح در این کشور است. بورن در این یادداشت مدعی شد: با این حال در ۱۵ ماه اخیر، ترکیه و روسیه نیز وارد این درگیری شده اند و سعودی ها هم ممکن است به زودی به این جمع بپیوندند. اکنون تنها تلاش های دیپلماتیک با حضور تمامی طرفین از جمله داعش، می تواند به این خونریزی ها پایان دهد. این به معنای تقسیم بندی جدید منطقه بر اساس خطوط نژادی، فرقه ای، مذهبی و سیاسی است.
به یک قرارداد سایکس – پیکوی جدید نیاز است؛ اگر که اراده کنید. قرارداد سایکس – پیکوی قدیمی توسط انگلیس و فرانسه اعمال شد. هدف اولیه آن، استعمارگری و هدف آن در درازمدت ثبات در منطقه بود. این خطوط عینا برای ۹ دهه آینده ترسیم شد. ترکیه و روسیه نیز وارد این درگیری شده اند و سعودی ها هم ممکن است به زودی به این جمع بپیوندند. اکنون تنها تلاش های دیپلماتیک با حضور تمامی طرفین از جمله داعش، می تواند به این خونریزی ها پایان دهد. این به معنای تقسیم بندی جدید منطقه بر اساس خطوط نژادی، فرقه ای، مذهبی و سیاسی است.
وی در ادامه ادعاهایش نوشت:یکی دیگر از اهداف آن قرارداد در آن دوره، ایجاد «کشور کوردستان» بود، که هیچگاه محقق نشد!!
از منظر ژئوپلیتیکی اکنون با چنین شرایطی مواجه هستیم: تهاجم سال ۲۰۰۳ به عراق، درگیری های قومیتی ایجاد کرده است. این امر، ایران و سوریه را نیز درگیر خود کرده است.
این درگیری ها، شکل گسترده تری به خود گرفته و کوردها اراضی تحت تملک خود را به خارج از عراق و تا مرزهای سوریه و ترکیه گسترش داده اند. ترکیه در تلاش برای خنثی کردن این تلاش ها و شاید کنترل برخی اراضی برای بزرگ کردن مرز خود با سوریه است. روسیه به عنوان نیروی نظامی به منطقه بازگشته است. سعودی ها نیز ممکن است نیرو ارسال کنند. ایران اکنون در آنجا حضور دارد و آمریکا نیز در حال آموزش، کمک و تجهیز گروه هایی است که اغلب با یکدیگر می جنگند.
تمامی اینها به بحران انسانی از جمله بحران پناه جویان منتهی شده است که هیچ کسی به درستی نمی داند چگونه می توان آن را مدیریت کرد. تلاش برای حل بحران های منطقه، به بمباران شهرهایی چون «رمادی»، «کوبانی»، «حمص» و به زودی «موصل» برای نجات آنها، منتهی شده است. چهار رئیس جمهور آمریکا جنگ بی نتیجه ای را در منطقه به راه انداخته اند و خلف «باراک اوباما» پنجمین رئیس جمهور خواهد بود.
عناصر داعش نیز باید در مذاکرات حاضر باشند؛ همانطور که بریتانیا در دهه ۱۹۹۰ این کار را با ارتش جمهوری خواه ایرلند برای حل بحران ایرلند شمالی کرد. افراد برای رسیدن به صلح، باید با دشمن خود مذاکره کنند. به همین دلیل مذاکرات صلح سوریه که داعش در آن حضور ندارد، شانس کمی برای موفقیت دارد.
تنها راه برای پایان دادن به وضعیت فعلی، انجام مذاکره برای رسیدن به بیانیه ای جامع برای رسیدگی به مسائل، مرزها و درگیری های کنونی است. این اقدام به موافقت آمریکا، روسیه و ایران نیاز دارد.
این مسئول سابق در وزارت خارجه آمریکا همچنین مدعی شد: این بدان معناست که عناصر داعش نیز باید در مذاکرات حاضر باشند؛ همانطور که بریتانیا در دهه ۱۹۹۰ این کار را با ارتش جمهوری خواه ایرلند برای حل بحران ایرلند شمالی کرد. افراد برای رسیدن به صلح، باید با دشمن خود مذاکره کنند. به همین دلیل مذاکرات صلح سوریه که داعش در آن حضور ندارد، شانس کمی برای موفقیت دارد.
بورن در ادامه یادداشت خود مدعی شد: از دل مذاکرات جدید، باید یک کوردستان ظهور کند. «بشار اسد» رئیس جمهور سوریه به عنوان نایب سوریه در قدرت باقی بماند. نفوذ ایران در عراق افزایش می ‌یابد. سرزمین سنی‌ ها باید به واسطه سیاست خلع ید از بغداد، تضمین شود.
ون بورن در پایان این گزارش مدعی شده است: چنین راهکاری به ثبات در خاورمیانه و جلوگیری از بروز یک جنگ گسترده، منتهی خواهد شد. در صورت اقدام نکردن، داعش با قدرت بیشتری هرج و مرج ایجاد خواهد کرد. عراق با آشوب بیشتری مواجه خواهد شد. درگیری روسیه – ترکیه ناتو را هم وارد ماجرا خواهد کرد. تنش میان ایران و عربستان تشدید خواهد شد.
سخن گویا، و راهبرد مشخص غرب و بطور اخص ایالات متحده در این نوشتار، نشان دهنده رویکرد ابزاری و البته استراتژیک غرب در خاورمیانه است که به نظر می رسد توجه ویژه ای به کوردها پیدا کرده است .
این توجه هدفمند غرب، نباید کوردها را دچار ذوق زدگی کرده و مهمترین مسئله در این مقطع، لزوم هوشیاری کوردها است. جریانهای کوردی فعال در عرصه سیاسی را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد. گروه اول جریان ها و احزابی هستند که گفتمان غالب آن مبتنی بر تجزیه طلبی از هر نوع و شکل آن است و تشدید یا تلطیف آن در مقاطع مختلف تاثیری در اصل موضوع ندارد. این دسته گروه ها و جریانات سیاسی عموما راهبردی خشونت آمیز و مسلحانه دارند و علیرغم تهییج فضای سیاسی اثرات مخرب جبران ناپذیری بر پیکره ساختار سیاسی دارند . این جریانات تلاش وافری دارند تا نا امنی و بحران های سیاسی را به مناطق دیگر تسری داده و به عنوان مثال، این گونه القاء کنند که اگر دولت تندرو و ماجراجو و البته پان ترکیست ترکیه مراسم نوروز را در این کشور ممنوع اعلام کرده است و این مسئله نیز موجب تشدید بحران هویتی در آن کشور شده است، در ایران نیز این شرایط وجود دارد !
در همین مورد خاص که تحلیل رفتار گروه های تندرو، موجب تبیین ساخت فکری و گفتمانی آنها نیز میشود نکاتی وجود دارد که می تواند چشم انداز پیش رو را از منظر واقعیت های حاکم بر فضای پیرامونی روشن نماید.
زمانی که در ایران کوردها دارای شبکه اختصاصی تلویزیونی بوده و به سهولت و آزادی هویت فرهنگی خود را در عرصه گفتمان ملی دنبال می کردند و تناقضی فی ما بین هویت قومی خود با هویت ملی در نمی یافتند، کوردها در ترکیه حتی جرات پوشیدن لباس کوردی و یا سخن گفتن به زبان محلی خود نداشته و از همه مهمتر آنها را ترک های کوهستانی خطاب می کردند. هم اینک نیز که کوردها در ایران در کمال آزادی به برپایی جشن های نوروزی می پردازند، همین جریانات تندرو و افراطی تلاش دارند وضعیت بحرانی هویت قومی در ترکیه را به ایران تسری دهند و برای این امر سعی وافری دارند تا جشن های سنتی و فرهنگی نوروز را با تم شعارهای تندروانه و افراطی به خشونت ورزی هدایت کنند و با دروغ پراکنی و رویا پردازی اخبار دروغین را در راستای هدف اصلی که تسری خشونت ترکها بر علیه کوردها در ترکیه به ایران را دنبال کنند.
این جریان های سیاسی دقیقا تامین کننده اهداف قدرتهای بزرگ هستند که میخواهند سایس پیکوی جدیدشان را پیاده سازی کنند.
اما جریان دوم که در نقطه مقابل جربان اول قرار دارد و از قضا دارای پایگاه اجتماعی مناسبی نیز می باشد، جریانی است که رویکرد اصلی آن سیاست ورزی است و سیاست را متدی برای تامین اهداف منطقی و کلانی می داند که به جای هدف های کوچک بخشی اهداف بزرگتر ملی و منطقه ای را دنبال میکند .
در رویکرد جریان دوم تفکرات پان جایگاهی نداشته و انسان به خودی خود دارای منزلت است ، لذا توجه جدی خود را در جهت تامین اهداف انسانی قرار داده است .
آفت بزرگی که مسیر حرکت و چشم انداز جریان دوم را با چالش مواجه می کند، رفتار جریان اول است که تلاش دارد تا فضای سیاسی را امنیتی کرده و بدینوسیله دستاوردهای سیاسی را از بین ببرد و آنگاه تبلیغ نماید که راهبرد جریان دوم اثر بخش و سودمند نیست و در واقع هیچ راهی برای برون رفت، جز رویکرد آنها وجود ندارد .
شخصیت ها و نخبگان کورد باید هوشیار باشند و این هوشیاری را تسری دهند تا افراطی ها به حاشیه بروند. این مسئله مهمترین راهبرد پیش رو است تا کوردها دوباره در سایس پیکوی دیگری و برای صد سال بعد در فضای تنش و بحران گذران نکنند و قربانی نشوند.