ماریا کریستینا فیبه;

پیدایش ه د پ، حزب طرف دار کردها، با افت روزافزون دمکراسی در ترکیه و تشدید درگیری مسلحانه با حزب کارگران کردستان )پ ک ک( هم زمان بوده و بر تمام منطقه تأثیر می گذارد.

به گزارش کوردپاریز، حزب دمکراتیک خلق ها(ه د پ) که طرف دار کوردهاست، روز ۷ ژوئن ۲۰۱۵ طی اتفاقی بی سابقه ۱۳ درصد آرای مردم را در انتخابات سراسری ترکیه به دست آورد. برای نخستین بار از ۲۰۰۲ به این سو، حزب حاکم یعنی حزب عدالت و توسعه ( آ ک پ) اکثریت را در پارلمان از دست داد. این روند در انتخابات ماه نوامبر با کسب دوباره ی اکثریت پارلمان توسط آ ک پ معکوس شد.

آ ک پ سلطه ی سیاسی اش بر ترکیه را بازیافت و تمایلات قدرت طلبانه ی روز افزونی از خود نشان می دهد اما صحنه ی سیاسی ترکیه به شکلی آشکار تغییر کرده است. نفوذ روبه رشد کردها در کشور هم به لحاظ سیاسی و هم به لحاظ نظامی، خوب یا بد، به این معناست که کلید ترویج صلح و ثبات یا خشونت و هرج و مرج در منطقه در دست ترکیه است.

این تغییرات جدید در ترکیه بر مذاکرات صلح با حزب کارگران کردستان(پ ک ک) تأثیر می گذارد. مذاکرات صلح در حال حاضر متوقف شده است. فعل و انفعالات درگیری های گسترده تر در منطقه نیز بر اتفافات اخیر در ترکیه و مسأله ی کردها تأثیر می گذارد. با آنکه وضعیت کردها از کشوری به کشوری دیگر متفاوت است اما در نهایت تمام کردها با هم مرتبط هستند. افزایش خشونت در سوریه میلیون ها نفر را آواره و بی خانمان کرده و منجر به هجوم پناه جویان به ترکیه، منطقه و به ویژه اروپا شده است. این مسائل باعث شده که جامعه ی جهانی نیاز به راه حلی سیاسی در هر دو کشور ترکیه و سوریه را احساس کند.

تغییر صحنه ی سیاسی ترکیه

نیاز مبرم به ثبات، علت اصلی افزایش ناگهانی آرای آ ک پ در انتخابات ماه نوامبر بود. در فاصله ی دو انتخابات درگیری های مسلحانه میان پ ک ک و ارتش ترکیه شدت یافت. خشونت روزافزون دولت اسلامی(داعش) عامل دومی را وارد محاسبات کرد. اکتبر ۲۰۱۵ یکی از بزرگ ترین حملات تروریستی تاریخ ترکیه در آنکارا اتفاق افتاد. این حمله ی تروریستی منجر به کشته شدن ۱۰۲ نفر از کسانی شد که در گردهمایی ای صلح آمیز خواهان حل مسأله ی کردها بودند. این حمله به داعش نسبت داده شد. سال ۲۰۱۵ سازمان اطلاعات ملی ترکیه(میت) متهم شد که مخفیانه اسلحه به داعش داده است. این امر گویای ماهیت پیچیده ی فراملی این درگیری های منطقه ای است. تغییر مسیر آنکارا از راه حل سیاسی به نظامی در مواجهه با قدرت گرفتن پ ک ک در ترکیه و منطقه رفته رفته خود را نشان می دهد.

زمانی که در اوگوست ۲۰۱۵ داعش به مرز ترکیه نزدیک شد، هواپیماهای جنگنده ی ترکیه به آنها حمله کردند اما این حملات اندک و غیرمؤثر بوده اند. هم زمان با آن ترکیه حملات هوایی بسیار گسترده تری را علیه پایگاه های پ ک ک در شمال عراق آغاز کرد. ترکیه از تلاش برای رسیدن به راه حلی صلح آمیز برای مسأله ی کرد به سوی راه حل نظامی تغییر مسیر می دهد و این تغییر مسیر رفته رفته خود را نشان می دهد.

آ ک پ در آخرین انتخابات، آرای خود را به خصوص با کسب آرای ناسیونالیست ها افزایش داد و حالا چشم انداز ازسرگیری روند صلح تیره و تار است. هیجان ناشی از آرای بالای ه د پ در انتخابات اول و امیدها برای صلح در میان مردم ترکیه دیری نپایید. پ ک ک از آرامش نسبی این دوره برای گردآوری اسلحه و نفرات و افزایش قدرتش هم در مناطق روستایی و هم شهری و خارج از مرزها استفاده کرد. از نیمه ی دسامبر ۲۰۱۵ به این سو، دور تازه ی خشونت ها هم در جنوب شرق و هم در مرزهای کشور ترکیه بالا گرفته است.

مذاکرات صلح در بطن شرایط منطقه ای

به نظر می رسد که امروز دمشق در نبرد علیه داعش به عنوان دشمن مشترکش و کردها ‏‏ ‏ ‎، تسامح زیادی نسبت به آنها نشان می دهد. کردهای سوریه و ترکیه به لحاظ تاریخی همیشه پیوند تنگاتنگی با هم داشته اند. در حالی که قبلاً بسیاری از کردهای سوریه به صفوف پ ک ک ملحق می شدند، امروز بسیاری از کردهای ترکیه به یگان های مدافع خلق (ی پ گ ) و یگان های مدافع زنان (ی پ ژ) در سوریه ملحق می شوند. این گروه های مسلح طی محاصره ی کوبانی در سوریه فعالانه با داعش جنگیدند. محاصره ی کوبانی که سپتامبر ۲۰۱۴ آغاز شده بود، به اعتراض های همبستگی گسترده ای در سرتاسر ترکیه منجر شد که خود به مرگ ۵۰ تن انجامید اگرچه نبرد اصلی در آن سوی مرزها در جریان بود. حالا روسیه و آمریکا و هم پیمانان غربی اش برای حمایت از کردها درگیر رقابت شده اند. ترکیه در این روند تنها مانده است.

دولت ترکیه لازم می داند که در آنچه شکل گیری “دولتی کوردی” در مرزهای خود می داند اخلال ایجاد کند و از نیمه ی دوم سال ۲۰۱۵ یگان های مدافع خلق را در شمال سوریه بمب باران کرده است. آنکارا بارها بر نیاز به ایجاد یک “منطقه ی حائل” در مرز خود و سوریه برای مقابله با این رویدادها تأکید کرده است اگرچه این کار ممکن است خطرات زیادی را متوجه آوارگان سوری کند. منتقدان در جنبش سیاسی و نظامی کردها این را راهی برای جلوگیری از خودمختاری و قدرت کردها در سوریه می دانند.

حزب دمکرات کردستان عراق بر خلاف کردهای ترکیه و سوریه به شکل روزافزونی روابط خود با آ ک پ را به ویژه در عرصه های اقتصادی و سیاسی قوی تر کرده است. مسعود بارزانی رهبر حزب دمکرات کردستان پیشتر کوشیده بود که در روند صلح در ترکیه میانجی گری کند و مهره ی آ ک پ قلمداد شده بود. زمانی که به دنبال بمب گذاری در سوروچ ترکیه، خشونت ها شدت گرفت، از پ ک ک که از مدت ها پیش در کوه های قندیل در شمال عراق به حال خود گذاشته شده بود، خواسته شد که از آنجا عقب نشینی کند. این اختلافات به رغم رقابت های داخلی میان کردهای عراق و همچنین منطقه رخ می دهند و گویای بی ثباتی تغییرات در دسته بندی های میان کردها است.

سال گذشته نیروهای ی پ گ (شاخه نظامی – سوری حزب کارگران کوردستان ترکیه پ‌ک‌ک) توانستند بیش از نیمی از مرز سوریه با ترکیه را تحت کنترل خود بگیرند. کردها به رغم هم پیمانی شان با دولت اسد، متحدان ارزشمند آمریکا در نبرد علیه داعش قلمداد می شوند و همین هم پیمانی های متناقضی را که در سوریه شکل گرفته اند، نشان می دهد. از سوی دیگر تعهدات آمریکا به حکومت اقلیم کردستان (ترکیه به کنار)، آمریکا را در ارتباط با موضعش در قبال ی پ گ و پ ک ک در موقعیت حساسی قرار می دهد.

روسیه که به لحاظ تاریخی از کردها حمایت کرده است، آنها را هم پیمانی باارزش در مقابله با ترکیه قلمداد می کند. اکنون روسیه و آمریکا برای حمایت از کردها درگیر رقابت شده اند. ترکیه در این روند تنها مانده است و برای ادامه دادن به مذاکرات نیاز دارد که با هم با کردهای ترکیه و هم کردهای دیگر رابطه برقرار کند. با توجه به روابط نزدیک میان گروه های مختلف کرد در منطقه، تصمیم های ترکیه در خارج روی برداشت های داخلی از آن و اعتبار دولت ترکیه در یک روند صلح داخلی در آینده تأثیر می گذارد. این تصمیم ها همچنین روی نقش ترکیه در هر راه حل احتمالی برای بحران در عراق و سوریه نیز تأثیر می گذارد.

پایان روند صلح؟

دولت ترکیه از سال ۲۰۱۲ به این سو درگیر روند به اصطلاح “راه حل” با حزب کارگران کردستان بوده است. ه د پ طی این مذاکرات ظهور کرد و نقش تسهیل کننده ی میان دو طرف و جنبش سیاسی وسیع تر کرد را به عهده گرفته است. اما راه بُرد دوگانه ی مذاکره با پ ک ک و در کنار آن شدت عمل نسبت به شاخه های سیاسی آن ادامه داشت. اخیراً هزاران تن از فعالان کرد و چپ به بهانه ی شدت عمل نسبت به “تروریسم” در سراسر ترکیه بازداشت شده اند اما تنها چند تن از اعضای داعش دستگیر شدند که حکومت برای توجیه اقداماتش به آن استناد کرد. چنین اقداماتی تعهد واقعی حکومت برای رسیدن به راه حلی صلح آمیز با کردها را با تردید مواجه می کند.

با این حال، بر خلاف باوری که ه د پ و آ ک پ را در تضاد با هم می داند، ه د پ و حزب سلف آن یعنی حزب صلح و دمکراسی (ب د پ) مشترکاً روی راه کارهایی برای پیشبرد روند صلح شامل کمیته ی چندحزبی انطباق قانون اساسی در پارلمان و کمیته ی فرزانگان راه کاری برای آشتی عمومی در سراسر کشور کار کرده اند. اگرچه جنگ های قدرت آ ک پ چالش برانگیز بوده اما آ ک پ این اعتبار را دارد که تنها حزبی است که بیشترین کار را برای حل مسأله ی کرد انجام داده(اگرچه گام های آ ک پ در این راه تا کنون ناکافی و متناقض بوده است). این تلاش ها در پرتو تشدید درگیری های منطقه ای اخیر فرصت های از دست رفته قلمداد می شوند.

ه د پ همواره از هر دو طرف یعنی دولت ترکیه و پ ک ک خواسته است که از خشونت دست بکشند و بر راه حلی سیاسی تمرکز کنند. از سوی دیگر حکومت اردوغان اعلام کرده است که با توجه به شرایط کنونی و درگیری های خشونت بار هر روزه هم در کشور و هم در منطقه و تا زمانی که پ ک ک سلاح بر زمین نگذارد، روند صلح نمی تواند ادامه بیابد. درگیری ها تحت تأثیر اتفاقات منطقه ای تشدید می شود.

راه پیش رو

با وجود تبلیغات سیاسی منفی، پیشرفت های ناشی از جلب رضایت ارگان های دولتی و نظامی برای روند صلح را نمی توان به عقب برگرداند. تصویر منطقه ای و جهانی از ترکیه غیر از امنیت و ثبات داخلی آن به خاطر چگونگی برخورد با مسأله ی کردها در خطر است.

دولت ترکیه و پ ک ک هر دو نیازمند پیشبرد دیالوگ سیاسی پایدار و در همان حال متقاعد کردن عناصر متعصب و افراطی در جناح های خود هستند. آنچه از یک ارزیابی منطقه ای برمی آید این است که راه حل جنگ در سوریه به شکل تفکیک ناپذیری با صلح در ترکیه و حل مسأله ی کردها در آنجا و یک بار برای همیشه در ارتباط است.

م: اوپن دموکراسی