صرفنظر از ناکارآمدی و شکست الگوی فدرالیسم در اقلیم کُردستان عراق نگاهی به وضعیت جغرافیایی و انسانی مناطق کُردنشین سوریه نیز نشان می‌دهد که تأسیس سیستم فدرالی در این مناطق با موانع و چالش‌های جدی مواجه است.
به گزارش کوردپاریز ، روز شنبه دوم جولای ۲۰۱۶ در مناطق کُردنشین سوریه دو قانون اساسی مختلف از سوی دو سازمانِ رقیب بصورت مجزا ابلاغ گردید که هر دو قامیشلی را پایتخت منطقه کردستان سوریه می دانند.
مجلس میهنی کُرد در سوریه موسوم به ENKS که از سوی مسعود بارزانی رئیس حزب دمکرات کُردستان عراق (پارتی) حمایت می‌شود در پایگاه اینترنتی خود اعلام کرد که برای کُردستان سوریه یک قانون اساسی تهیه شده که از ۱۳۲ ماده تشکیل شده است و در تدوین و تهیه آن بسیاری از کارشناسان آمریکایی و اروپایی مشارکت داشته اند و قرار است این قانون اساسی در نشست اتاق کار ژنو بررسی شود. همزمان رسانه های گروه پ.ک.ک به عنوان اصلی ترین رقیبِ ENKS اعلام کردند که شاخه پ.ک.ک در سوریه پیش نویس قانون اساسی فدرالیسم شمال سوریه که «پیمان اجتماعی» نام دارد را در چهار بخش، ۱۱ فصل و ۸۵ ماده منتشر کرد.
انتشار همزمان دو قانون اساسی برای مناطق کُردنشین سوریه ضمن آنکه تعجب بسیاری از ناظران سیاسی را به دنبال داشت، بیانگر عمق اختلافات دو بازیگر اصلی در مناطق کُردنشین سوریه یعنی مجلس میهنی کُرد در سوریه (ENKS) و حزب اتحاد دمکراتیک در سوریه (PYD) یا بهتر بگوییم پارتی و پ.ک.ک است.
در ۱۷ مارس سال ۲۰۱۶ با محوریت شاخه پ.ک.ک در سوریه موسوم به حزب اتحاد دموکراتیک (PYD) در شهر نفت خیز الرمیلان سوریه کنفرانسی برگزار شد و متعاقب آن نواف خلیل از مقامهای PYD اعلام کرد که شرکت کنندگان در این کنفرانس به برقراری نظام فدرالی رای دادند و اکنون این گروه و نیز گروه رقیبِ آن مدعی تأسیس نظام فدرالی در مناطق کُردنشین سوریه هستند.
هر دو گروه بر تأسیس نظام فدرالی برای مناطق کُردنشین سوریه تاکید دارند اما در زمینه اجرای نظام فدرالی، نام منطقه فدرالی، نمادها و پرچم منطقه ی فدرالی، حدود و اختیارات حکومت فدرال، نیروی نظامی وابسته به حکومت فدرال و دهها مورد دیگر بین دو طرف اختلاف نظرهای عمیقی وجود دارد و رسیدن به یک نقطه مشترک از سوی این دو گروه دشوار و تقریباً ناممکن به نظر می رسید.
مجلس میهنی کُرد در سوریه (ENKS) و حزب اتحاد دمکراتیک در سوریه (PYD)به عنوان دو گروه رقیب در مناطق کُردنشین سوریه در شرایطی بر تأسیس سیستم فدرالی در این مناطق تاکید دارند که الگوی مشابه آنها در اقلیم کردستان عراق به لحاظ سیاسی، اقتصادی، و امنیتی با بحران‌های شدیدی مواجه شده و تظاهرات و ناآرامی‌های گسترده در شهرها و مناطق مختلف اقلیم کُردستان عراق نشان می‌دهد که مردم اقلیم به ستوه آمده‌اند.
پایان دوره قانونی ریاست مسعود بارزانی بر اقلیم کُردستان و اصرار پارتی بر ادامه ریاست غیر قانونی وی برغم مخالفت جدی سایر احزاب کُردی، تعطیلی چند ماهه پارلمان محلی کُردستان عراق در پی اقدام نیروهای وابسته به بارزانی در جلوگیری از ورود یوسف محمد صادق رئیس این پارلمان به شهر اربیل، اخراج ۴ وزیر وابسته به جنبش تغییر (گوران) از کابینه نیچیروان بارزانی، ناتوانی حکومت محلی اقلیم از پرداخت حقوق کارکنان بخش های دولتی و خدماتی و تعویق ۵ ماهه حقوق آنان که اعتراضات و نارضایتی هایی را در پی داشته، تشدید اختلافات بین دولت مرکزی بغداد و حکومت محلی اقلیم کُردستان بر سر مواردی همچون: استخراج و صادرات نفت، میزان بودجه اقلیم کُردستان و حضور نیروهای پیشمرگه در مناطق خارج از کنترل حکومت محلی اقلیم کُردستان، آشفتگی در اقتصاد اقلیم و رشد رانت و فساد سیستماتیک، ادامه درگیری با داعش در برخی مناطق و نیز وجود تهدیدات داعش علیه مناطقی از کُردستان عراق، حضور پ.ک.ک در برخی از مناطق کُردنشین عراق همچون: شنگال، مخمور، سعدیه و کرکوک، صدور حکم دستگیری نوشیروان مصطفی رئیس جنبش تغییر از سوی دادگاه بدوی اربیل و صف بندی و آرایش سیاسی جدید در اقلیم پس از امضای توافقنامه اخیر بین اتحادیه میهنی و جنبش تغییر و موضعگیری شدید بارزانی‌ها در قبال این توافق تنها بخشی از بحران های سیاسی، اقتصادی و امنیتی اقلیم کُردستان عراق به عنوان الگوی کُردهای سوریه برای فدرالی محسوب می شود.
صرفنظر از ناکارامدی و شکست الگوی فدرالیسم در اقلیم کُردستان عراق نگاهی به وضعیت جغرافیایی و انسانی مناطق کُردنشین سوریه نیز نشان می‌دهد که تأسیس سیستم فدرالی در این مناطق با موانع و چالش‌های جدی مواجه است و چه بسا به درگیری‌ها و نزاع خونین در این مناطق منجر شود.
مناطق کُردنشین سوریه از ترکیب جمعیتی یکدستی برخوردار نیست و علاوه بر کُردها اقلیت های همچون: کلدانی، سریانی، ارمنی، ترکمن، چرکس و عرب نیز در این مناطق زندگی می کنند که اکثر این اقوام با توجه به انحصار طلبی پ.ک.ک و اقدامات خشونت آمیز این گروه طی ۳ سال اخیر در مناطق کردنشین سوریه، با سیستم فدرالی مخالف هستند. چنانچه چندی قبل TimeTurk در گزارشی اعلام کرد: محمود سلیمان، فرمانده نیروهای ترکمن سوریه در اظهاراتی با اشاره به اعلام فدرالیسم در شمال سوریه توسط حزب اتحاد دموکراتیک سوریه (PYD) گفت: PYD حق ندارد در شمال سوریه فدرالیسم تاسیس کند. زیرا اعراب، ترکمن ها، چرکس ها، سنی ها و به طور خلاصه ملت شمال سوریه اجازه تشکیل فدرالیسم به کردها را نخواهند داد.
به لحاظ جغرافیایی نیز مانع مهمی بر سر راه سیستم ادعایی فدرالی وجود دارد. مناطق کُردنشین سوریه سه منطقه مجزا و منقطع به نام جزیره، کوبانی و عفرین را شامل می‌شود که تلاش‌های پ.ک.ک برای الحاق و اتصال این سه منطقه تا کنون به نتیجه نرسیده است. هر چند شبه نظامیان وابسته به پ.ک.ک پس از آزادسازی کوبانی توانستند با وجود مخالفت اعراب و سایر ساکنان بومی، منطقه کوبانی را به منطقه جزیره متصل کنند اما هنوز موفق به اتصال کوبانی به عفرین نشده‌اند.
به عقیده ناظران سیاسی اتصال کوبانی به عفرین چندان سهل الوصول نخواهد بود. چرا که ترکیه به شدت با این مساله مخالف است و در صورت تحقق آن صدها کیلومتر از مرزهای ترکیه و سوریه به کنترل کُردهای همسو با پ.ک.ک خواهد افتاد. ماکس هافمن از پژوهشگران موئسسه Center for American Progress ضمن ابراز تردید درباره حمایت عملی آمریکا از اتصال کوبانی به عفرین درباره واکنش احتمالی ترکیه به عملیات کُردها در این زمینه گفت: ممکن است ترکیه به بمباران و گلوله باران مواضع یگانهای مدافع خلق بپردازد.
پ.ک.ک برای آنکه بتواند اختیار تصمیم گیری را از گروه رقیب خود (ENKS) سلب کند در فکر سلطه کامل بر منابع انرژی و اقتصادی در مناطق کُردنشین سوریه است و تلاش برای اتصال سه منطقه کوبانی، جزیره و عفرین نیز در همین چارچوب قابل ارزیابی است.
اعلام سیستم فدرالی با مخالفت‌های گسترده منطقه‌ای و بین‌المللی نیز مواجه شد. بگونه‌ای که ایران، ترکیه، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه عرب و حتی مخالفان دولت بشار اسد علیه این تصمیم موضع گیری کردند. دولت بشار اسد نیز به «هر کسی که تمامیت ارضی این کشور را به خطر بیاندارد» صریحاً هشدار داد.
به سیاهه موانع و چالش‌های برقراری سیستم فدرالی در مناطق کُردنشین سوریه باید وضعیت اسفبار حقوق بشر در مناطق تحت کنترل PYD را نیز اضافه کنیم. در سایه سلطه PYD بر «مناطق کُردنشین سوریه» بسیاری از فعالان سیاسی، مدنی و روزنامه نگارانِ غیر همسو با پ.ک.ک یا بازداشت شده و یا مجبور به ترکِ مناطق کُردنشین سوریه شده‌اند. «سازمان دیده بان حقوق بشر» Human Rights Watch در فوریه سال ۲۰۱۵ در گزارش سالانه خود درباره وضعیت حقوق بشر به موارد متعددی از نقض حقوق بشر از سوی شاخه نظامی PYD موسوم به «واحد های مدافع خلق» (YPG) در مناطق کُردنشین سوریه اشاره کرد. «سازمان عفو بین الملل» (Amnesty) در گزارشی اعلام کرد بر اساس اطلاعات دریافتی و تائید شده حزب اتحاد دمکراتیک PYD با اسناد و شواهد بسیار ضعیف مردم را تنها به دلیل مخالفت با PYD دستگیر می‌کند.
یادداشت: هیوا کمانگرپور کارشناس مسائل کردی
