ابوالقاسم قاسم زاده
قیام مردم ترکیه علیه کودتای نظامی پیروز شد. اما نقد و تفسیرها همچنان بعد از ضد کودتا چندین پرسش را آشکار کرده است که کودتا و بعد از ضد کودتا را در‌هاله‌ای از ابهام قرار داده است.
در عرف سیاسی معمولاً باور دارند که کودتا بدون حمایت خارجی امکان‌پذیر نیست. پرسش نخست در طرح و اجرای کودتای ترکیه این است که کدام دولت یا دولت‌های خارجی حامی آن بودند!؟ انگشت اتهام از همان ساعت اولیه‌ی موفقیت ضدکودتا از سوی مردم ترکیه به سوی آمریکا نشانه رفت. تا آنجا که «جان کری» وزیر خارجه اوباما، مجبور شد بگوید: «آمریکا هیچ دخالتی در این کودتا نداشته است!»
رواج اتهام و پرسش درباره اطلاع داشتن آمریکا از وقوع کودتا در ترکیه به محور حضور دو پایگاه نظامی بزرگ این کشور در ترکیه و عضویت رسمی ترکیه در ناتو معطوف است. «ناتو» ترکیه را از مهم‌ترین اعضای خود می‌شمارد و پایگاه نظامی ـ امنیتی و اطلاعاتی قوی در آن دارد.
بعد از پایان موفق ضدکودتا، بسیاری می‌پرسند چگونه می‌شود آمریکا و ناتو از انجام چنین کودتایی آن هم از درون ارتش ترکیه بی‌خبر مانده باشند!؟ در صورت بی‌خبری هم، آن را ضعف و شکست بزرگی برای دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا و ناتو می‌شمارند. آمریکا که بارها از چتر وسیع قوی امنیتی ـ اطلاعاتی خود در خاک ترکیه خبر می‌داد، اگر از طرح کودتا خبر داشت، چرا به اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه اطلاع نداده است؟ سنگینی این پرسش با تعلل دولت آمریکا در اعلام محکومیت کودتا مضاعف شده است. بسیاری در ترکیه بر این باورند که آمریکا از تدارک کودتا مطلع بوده اما به اردوغان گزارش نکرده است! و او را در این ماجرا تنها گذاشته است. آن هم در حالی که بخش اصلی ضربات نظامی کودتاگران در ساعات اولیه از طریق هوایی با هواپیماهای جنگی ساخت آمریکا و بالگردهای نظامی برخاسته از پایگاه «اینجرلیگ» در ترکیه برای بمباران مراکز حساس دولتی در آنکارا و استانبول انجام گرفته است. در ساعات اولیه کودتا، آسمان ترکیه در اختیار کودتاگران بود تا آنجا که به دستور اردوغان برق پایگاه اینجرلیگ قطع شد. با آشکار شدن پیروزی مردم در برابر کودتا گروهی از افسران ارشد این پایگاه دستگیر شدند. این داده‌ها، موجب شده است تا انگشت اتهام در دست داشتن آمریکا در این کودتا برجسته گردد.
به خصوص که در گذشته آمریکا از کودتاهای نظامی ارتش ترکیه علیه دولت مستقر حمایت کرده و این بار نیز در همان ساعات اولیه، ارتباط کودتاگران با دولتی خارجی، پرسش فوری بوده است. وزیر خارجه آمریکا دیروز بار دیگر مجبور به اظهارنظر و هشدار درباره کودتای شکست خورده در ترکیه شد. وزیر خارجه آمریکا هشدار داده که ادعاهای علنی در ترکیه، در مورد نقش آمریکا در کودتای نافرجام آن کشور کاملاً نادرست است و مطرح کردن آن به روابط دو متحد ناتو ضربه می‌زند. آمریکا کودتای ترکیه را محکوم و از دولت منتخب ترکیه حمایت کرده است. علیرغم گفته‌های وزیر خارجه آمریکا، اردوغان به مسئولین نظامی ترکیه دستور داد تا پایگاه هوایی اینجرلیگ را ببندند. آنکارا اعلام کرد، این پایگاه تا زمان پاکسازی کامل نیروی هوایی بازگشایی نخواهد شد.از سوی دیگر، اردوغان فرماندهی کودتا را به رقیب و دشمن خود، «گولن» که در آمریکا به سر می‌برد، نسبت داده و گفته است که هواداران او در ارتش و دیگر نهادهای دولتی کودتا را به اجرا درآورده‌اند.اردوغان خطاب به دولت آمریکا گفت: «… اگر ادعای دوستی با ترکیه دارید و واقعاً کودتا را محکوم می‌کنید باید «گولن» را که فرماندهی کودتا را داشت، به دولت ترکیه تحویل دهید.»
از دیروز برخی از نویسندگان سیاسی ترکیه در نقد شرایط کنونی بعد از موفقیت ضدکودتا از سوی مردم می‌گویند، مردم ترکیه ضدکودتا را به صورت حرکتی ملی و در دفاع از دمکراسی هدایت کردند و موفق شدند تا آن را شکست دهند. اما اکنون اردوغان کودتای دیگری از پی ضدکودتای مردم به صحنه آورده است که در آن سرکوب همه مخالفان، هدف او است. بستر این کودتای جدید بعد از ضد کودتا به خاطر امواج احساسات ملی مردم فراهم آمده است و فرصت مطلوب برای اردوغان شده است. اردوغان می‌خواهد قدرت بلامنازع خود را تثبیت کند.
طرح تغییر قانون اساسی ترکیه برای تعریف قانونی «نظام ریاستی» را اجرایی خواهد کرد. بیش از ۶۰۰۰ نفر از درون ارتش تا قوه قضائیه ترکیه و تا روزنامه نگاران و دانشجویان مخالف اردوغان به بهانه دست داشتن درکودتا، دستگیر شده‌اند. اردوغان با پیروزی ضد کودتا و قیام عمومی مردم، شخصیتی فراتر از یک رئیس جمهور با حدود اختیارات محدود پیدا کرده است و اکنون در طراز رهبر بلامنازع ترکیه شناخته می‌شود. او مردم را همچنان در صحنه می‌خواهد تا شعار تغییرات اساسی در ترکیه را اجرا و تثبیت کند. چهره ترکیه همچنان با پیروزی ضدکودتا در التهاب و بحران است. از چگونگی روابط با آمریکا و اتحادیه اروپا تا جایگاه جدید ترکیه در بحران جنگی در سوریه و عراق و تا مشکل بزرگ اقوام و به خصوص کُردهای ترکیه و سقوط ارزش پول ترکیه و بحران رکود در بازار سرمایه‌گذاری‌ها و صادرات و تعطیلی درآمدهای توریستی و مشکلات گوناگون دیگر دورنمای بعد از ضد کودتا در ترکیه را پیچیده‌تر و بسیار مشکل‌تر کرده است. آیا پایان این کودتای شکست خورده، آغاز افول سیاسی اردوغان خواهد بود و یا او به سرعت، همانگونه که شعار می‌دهد، تغییرات بنیادین در ساختار نظام حاکم در ترکیه را اجرایی خواهد کرد و جایگاه رهبری خود را قدرتمندانه تثبیت می‌کند؟
