از آنجایی که دولت ترکیه فتح الله گولن، متحد سابق اردوغان که سه سال پیش از او جدا شده بود، را مقصر شرایط امروز ترکیه می داند، مشخص نیست که چه تعداد از افراد دقیقا با این کودتا مرتبط بوده اند و به همین دلیل آنچه امروز در خیابان های ترکیه حکومت می کند، ترس و سوءظن است.
از اواخر هفته گذشته تاکنون بیش از ۶ هزار کارمند دولتی بازداشت یا از کار برکنار شده اند: سربازان، ماموران پلیس و حتی معلمان، دانشگاهیان، و نزدیک به سه هزار قاضی و دادستان. با اعلام وضعیت فوق العاده در چهارشنبه شب، نگرانی ها نسبت به سرکوب بیشتر مخالفان از هر طیف و گروهی از سوی دولت بیشتر شده است.
برای خبرنگاران استانبول به شهر منابع خبری ناشناس تبدیل شده است. با این حال به محض انتشار کوچکترین انتقادی از پاکسازی و تشدید رفتار استبدادی دولت در فضای پس از کودتا، فورا از رسانه ها خواسته می شود که منابع اطلاعاتی خود و مشخصات دقیق آنان را اعلام کنند.
در مجتمع قضایی، یک وکیل جوان که با خوشحالی از پرونده سربازان بازداشت شده در کودتا صحبت می می کند، وقتی صحبت به سوءظن دولت به دستگاه قضایی می رسد، صدای خود را پایین می آورد. او می گوید: «من دیروز وکالت یک قاضی را برعهده گرفتم، قاضی که به دستانش دستبند زده بودند.» وکیل جوان در حالی که مرا از ماموران پلیس حاضر در راهرو دور می کند، ادامه می دهد: «همه چیز محرمانه است. ما حتی اجازه نداریم که خیلی از پرونده ها را مشاهده کنیم.»
این فضای اضطراب کاملا در تضاد با شب کودتاست، زمانی که شهروندان از هرگروه و نژاد ـ ترک و کرد، سکولار و اسلامگرا، لیبرال و ملی گرا ـ به خیابان ها آمدند و در برابر تانک های ارتش ایستادند.
اعتقاد بر این است که توطئه گران مدتی بود نقشه این کودتا را ریخته بودند اما زمانی که سازمان های اطلاعاتی ترکیه از طرح کودتا مطلع شدند، با عجله وارد فاز اجرا می شوند. توطئه گران به دلیل همین عجله، سربازان جوان را به میادین و پل ها اعزام می کنند و حمله نافرجامی را علیه اردوغان ترتیب می دهند و در عمل رسانه ها را نادیده می گیرند. با این حال، مهمترین دلیل شکست کودتا، عدم حمایت و مخالفت شدید مردم با کودتاچیان بود.
زمانی که جنگنده های ارتش، پارلمان را بمباران کردند، دولت و سه حزب مخالف اتحاد بی سابقه ای را به نمایش گذاشتند و حتی دو آتشه ترین مخالفان حزب حاکم عدالت و توسعه نیز حمایت خود را از دولت اردوغان اعلام کردند. بسیاری امیدوار بودند که این مساله، آغاز عصر جدیدی برای ترکیه باشد، کشوری که به دلیل اختلافات داخلی تقریبا دوپاره شده است.
اما زمانی که اردوغان از مردم خواست پس از شکست کودتاچیان همچنان در خیابان ها بمانند، لیبرال ها و سکولارها منزوی شدند و حامیان اسلامگرای اردوغان در خیابان ها به جشن و پایکوبی پرداختند. پاکسازی گسترده پس از کودتای نافرجام، تقریبا تمام منتقدان را قانع کرد که اردوغان به دنبال استفاده از این موقعیت برای تثبیت پایه های قدرت خود است.
حال بسیاری از ناظران داخلی و خارجی نگران هستند که دولت قصد داشته باشد در سرکوب مخالفان پا را از این هم فراتر بگذارد. اوایل همین هفته، حتی پیش از این که وضعیت فوق العاده اعلام شود، پلیس به منزل سردبیر نشریه طنز LeMan هجوم برد. ظفر اکنار در آخرین شماره نشریه خود نوشته بود که سربازان و شهروندان، هر دو، آلت دست قدرت های بزرگتر بوده اند. آکنار نوشته بود: «می دانید که کشور جمعه گذشته در آستانه یک جنگ داخلی بود؟ بدترین دولت غیرنظامی بهتر از بهترین دولت نظامی است. اما این بدان معنی نیست که ما باید سرمان را جلوی دولت غیرنظامی مستبد خم کنیم و بگوییم “متشکریم.”»
آکنار پیش بینی می کند که احتمالا به دلیل انتقاد از پاکسازی، به زودی به حمایت از کودتا متهم شود. کاریکاتوریست هایLeMan هم می گویند که حمله نیروهای دولتی به این نشریه نشان می دهد همه چیز به این سادگی نیست و دولت فقط حامیان گولن را سرکوب نمی کند.
آموزش و پرورش نیز یکی دیگر از بخش هایی است که دولت شدیدا در حال سرکوب و پاکسازی آن است. بیش از ۱۵۲۰۰ معلم در مدارس دولتی از کار برکنار شده اند و ۲۱ هزار معلم خصوصی نیز مجوز فعالیت خود را از دست داده اند. آموزش عالی نیز از تمام روسای دانشگاه ها خواسته که استعفا دهند، در غیر این صورت اخراج خواهند شد. یکی از اساتید دانشگاه می گوید: «این فضایی است که هیچ کس نمی داند چه اتفاقی خواهد افتاد. هر کس به دیگری مظنون است. حتی اگر شما یک درگیری با همسایه خود داشته باشید، می تواند به پلیس زنگ بزند و بگوید که شما از طرفداران گولن هستید.»
این استاد دانشگاه ضمن اقرار به همدلی خود با جنبش گولن می گوید که در انتظار تعلیق از کار یا بازداشت است. او سپس می گوید: «اسم مرا در گزارش تان آورده اید؟ خواهش می کنم اسم مرا ننویسد. الان زمان انتقاد نیست. عصر انتقاد گذشته است.»
داستان بی اعتماد و سوءظن شهروندان به یکدیگر بسیار جدی است. گفته می شود، هفته گذشته در شهر دوزجه، پس از اینکه عابری متوجه شده بود پیرمردی ۶۰ ساله جعبه ای مشکوک را دور می اندازد به پلیس اطلاع داد. پلیس بعدا کتاب هایی نوشته فتح الله گولن را در جعبه کشف کرد و پیرمرد بازداشت شد.
بخش زیادی از حدود ۳۰۰ هزار اسنادی که ویکی لیکس اخیرا منتشر کرده نیز شامل پیام های ارسال شده به مقام های دولتی درباره توهین به “اردوغان”، “وزرای دولت” یا “اسلام” است. یکی از ساکنان شهر استانبول که در پارک دستفروشی می کند، می گوید: «اکنون ترکیه کشوری است که خیلی چیزهای کوچک می تواند شما را به دردسرهای بزرگ بیندازد.»
