شیوا فکوریان
[…] شنگال دو سال پیش از این و در تاریخ ۳ اوت ۲۰۱۴ توسط داعش اشغال شد و نحوه اشغال آن هنوز موضوع بحث و مناقشات فراوانی است؛ چراکه نیروی پیشمرگ اقلیم کردستان که در تمامی تاریخ خود به مقاومت در میدان جنگ مشهور بود، در شنگال رفتار متفاوتی نشان داده و در اقدامی غیرمنتظره و ناگهانی شهر را تخلیه کرد.
آنچه در شنگال روی داد به‌جز فجایع نسل‌کشی، قتل‌عام ایزدی‌ها و به بردگی گرفتن غیرانسانی هزاران زن و کودک ایزدی و آواره شدن صدها هزار ایزدی دیگر، اختلافات اساسی شدید میان احزاب سیاسی کُردی و نیز دو دستگی عمیق میان جامعه ایزدی را نیز، به دنبال داشت.
نیروهای وابسته به حزب کارگران کردستان PKK که همزمان با حمله داعش به عراق، وارد مناطق مرزی میان کردستان عراق و سوریه از جمله شنگال شدند، از همان روزهای ابتدایی سقوط شنگال، نیروهای حزب دمکرات کردستان را به تسلیم کردن شنگال به داعش متهم کرده و این حزب را عامل اصلی سقوط و فجایع نسل‌کشی و بردگی کُردهای ایزدی می‌دانند.
رسانه‌های وابسته به پ.ک.ک در سال ۲۰۱۴ تصاویر و ویدئوهایی، از خروج ناگهانی و عقب‌نشینی نیروهای پیشمرگ حزب دمکرات از شنگال را منتشر کرده و آنان را به تسلیم عامدانه شنگال و کُردهای ایزدی به داعش، متهم کردند.
همچنین در دومین سالگرد اشغال شنگال، نَتَوی غمگین از زنان فرمانده پ.ک.ک در مصاحبه با رسانه گروه اعلام کرد که وی به همراه تعداد معدودی از نیروهای پ.ک.ک در هنگام اشغال شنگال در شهر حضور داشته و شاهد چگونگی عقب‌نشینی نیروهای حزب دمکرات و سقوط شهر بوده‌اند.
این رسانه پ ک ک اشاره می‌کند که فرماندهان نیروهای حزب دمکرات در هنگام سقوط شنگال سربست باپیری مسئول شاخه ۱۷ حزب دمکرات در شنگال و موسی گردی فرمانده بخشی دیگر از نیروها در منطقه سولانی و سرحد انور بگی فرمانده زومار و عزیز ویسی فرمانده نیروهای ویژه بوده‌اند و که از طریق ربیعه و زومار به‌سوی دهوک عقب‌نشینی می‌کنند و حتی یکی از فرماندهان حزب به همراه خانواده خود پیش از این حمله به آنتالیای ترکیه رفته است.
سایت‌های خبری اقلیم کردستان اطلاعات بیشتری از نحوه سقوط شنگال و عقب‌نشینی نیروهای حزب دمکرات، منتشر کردند و یکی از آنها اعلام کرد که ۵ تیپ نیروی پیشمرگ حزب دمکرات که شمار نیروهای آن به بیش از ۱۵ هزار تن می‌رسید، در عرض چند ساعت از منطقه عقب‌نشینی کرده‌اند.
در همین حال فرماندهان حزب دمکرات در شنگال در هنگام عقب‌نشینی اعلام می‌کنند که فرمان عقب‌نشینی از مقامات بالا به آنان ابلاغ‌شده و دستور دارند که بدون هیچ‌گونه مقاومتی شنگال را تخلیه کنند و این اقدام آنان از سوی کُردهای ایزدی به‌عنوان خیانت ملی توصیف‌شده است.
این سایت در خبری دیگر، ضمن انتشار ویدئویی از سخنان بارزانی، اعلام کرد که رئیس اقلیم کردستان، سه ماه پیش از سقوط موصل و در تشدید تنش‌های اربیل و بغداد، دولت مرکزی را به اقدامی غیرمنتظره و پیش‌بینی‌نشده، تهدید کرده بود و این اظهارات گمانه‌زنی‌های مربوط به اطلاع داشتن بارزانی و برخی کشورهای منطقه را از وجود داعش و قصد این گروه برای حمله به عراق و خواست این‌طرف‌ها برای برکناری نوری مالکی نخست‌وزیر وقت عراق را تقویت می‌کند.
این سایت همچنین مدارکی را منتشر و اعلام کرده که این مدارک ثابت می‌کند، بارزانی شخصاً به نیروی پیشمرگ فرمان داده هیچ اقدامی در مقابله با نیروهای داعش و نقشبندی، انجام ندهند و این فرمان به‌صورت محرمانه به نیروهای امنیتی اقلیم و وزارت داخلی، اطلاعات و پیشمرگ ابلاغ‌شده است.
همچنین یکی دیگر از مدارک، حاکی از فرمانی است خطاب به نیروهای پلیس و داخلی اقلیم که با امضای بارزانی و کریم سنجاری وزیر امور داخلی اقلیم، صادرشده و به آنان فرمان داده‌شده بدون دریافت فرمان مستقیم از مقامات عالی، هیچ‌گونه اقدامی را علیه داعش در مناطق تحت کنترل حزب دمکرات انجام ندهند و فقط در حالت دفاعی بمانند.
در این خصوص، سازمان ملل نیز طی گزارشی در مورد سقوط شنگال اعلام کرد که نیروی پیشمرگ بدون هیچ مقاومت و یا اطلاع‌رسانی به ساکنین شنگال این منطقه را تخلیه و از شنگال عقب‌نشینی کرده است و به دلیل این عقب‌نشینی ساکنین شنگال بی‌دفاع مانده و توسط داعش قتل‌عام شده و به بردگی گرفته شدند.
از سوی دیگر درحالی‌که بارزانی دو هفته پس از سقوط شنگال اعلام کرد که تمامی فرماندهان مسئول در زمان سقوط شنگال، از کار برکنار شده‌اند و علیرغم اینکه وی در پی انتقاداتی که به پیشمرگ ها و به‌ویژه فرماندهان حزب دمکرات، به دلیل عقب‌نشینی از منطقه واردشده بود، اقدام به تشکیل کمیته تحقیقی به‌منظور شناسایی عاملین سقوط شنگال و مجازات آنان کرد، اما قادر رزگه‌یی عضو کمیسیون پیشمرگ در پارلمان کردستان تشکیل این کمیته را اقدامی در جهت فریب افکار عمومی می‌داند.
این نماینده اتحادیه میهنی در پارلمان کردستان می‌گوید که این کمیته به‌صورت بی‌طرفانه و قانونی عمل‌نکرده و هیچ نتیجه مشخصی از عملکرد خود را اعلام نکرده است و در حقیقت بارزانی نمی‌خواهد عاملین واقعی سقوط شنگال شناسایی شوند.
قادر رزگه یی اعلام کرده که درنتیجه تحقیقات پارلمان نام ۳۰ فرمانده پیشمرگ، به‌عنوان عاملین سقوط شنگال شناسایی شده و لیست این افراد به مسعود بارزانی تحویل داده‌شده است، اما وی هیچ اقدامی در این زمینه انجام نداده و نتیجه‌ای را نیز اعلام نکرده است و نه‌تنها هیچ‌یک از این افراد مجازات نشده‌اند بلکه برخی ارتقای درجه دریافت کرده و به مناصب حساس قبلی نیز گمارده شده‌اند.
همچنین بهار عبدالرحمن از نمایندگان جنبش تغییر در پارلمان کردستان با تأیید اظهارات رزگه یی تأکید می‌کند تاکنون هیچ فرمانده و مسئولی در پرونده سقوط شنگال محاکمه و مجازات نشده است.
اختلافات میان احزاب کُردی که از همان آغاز اشغال شنگال آغازشده بود در دو سال گذشته ادامه داشته و با عملیات آزادسازی شنگال به اوج رسید و حزب دمکرات و مسعود بارزانی رهبر آن مشارکت نیروهای پ.ک.ک در عملیات را انکار کرده و با متهم کردن این نیروها به قانون‌شکنی و اشغال ساختمان‌های دولتی و ممانعت از بازسازی شهر به‌صورت جدی خواستار خروج تمامی نیروهای وابسته به پ.ک.ک از شنگال شدند.
این اختلافات فقط میان حزب دمکرات و پ.ک.ک نبوده و دیگر احزاب و سیاستمداران اقلیم کردستان را نیز در برمی‌گیرد و اتحادیه میهنی نیز که در چند سال گذشته مواضعی هم سو با پ.ک.ک اتخاذ کرده، حزب دمکرات کردستان را به دلیل سقوط شنگال به‌شدت مورد انتقاد قرار می‌دهد.
ملا بختیار مسئول امور اجرایی دفتر سیاسی اتحادیه میهنی، مدتی قبل و در دیدار با گولتن کشاناک، از سیاستمداران برجسته کُرد ترکیه و رئیس مشترک شهرداری دیاربکر تأکید کرد که “خیانت داخلی ” عامل سقوط شنگال و اشغال آن به دست داعش بوده است.
همچنین زانا عبدالرحمن از نمایندگان این حزب در پارلمان کردستان، با انتشار مطلبی در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی فیسبوک، گفت که حزب دمکرات باید توضیح دهد چگونه این تعداد بسیار از کُردهای ایزدی و دختران بی‌دفاع را، تسلیم داعش کرده است.
عادل مراد دبیر شورای مرکزی اتحادیه میهنی کردستان نیز، تأکید می‌کند که باید عاملان سقوط شنگال در دادگاهی علنی، محاکمه و مجازات شوند.
یوسف محمدصادق رئیس پارلمان کردستان و از اعضای ارشد جنبش تغییر نیز، در پیام خود به مناسبت دومین سالگرد اشغال شنگال تأکید کرد که یک ماه پس از اشغال شنگال، پارلمان کردستان جنایات داعش علیه کُردهای ایزدی را به‌عنوان نسل‌کشی شناخته و مدارک آن را به دادگاه لاهه داد و خواستار اعلام رسمی این جنایات به‌عنوان نسل‌کشی از سوی دادگاه لاهه شده و تمامی نمایندگان کشورهای خارجی در اقلیم را از جنایات داعش علیه شنگال مطلع کرده است.
یوسف محمدصادق پیش‌تر نیز در گفتگو با آژانس خبر نوواستی تأکید کرده باید نیروی کُردی که در شنگال در مقابل داعش عقب‌نشینی کرد؛ مسئول نسل‌کشی کُردهای ایزدی بوده و باید مجازات شوند، اما به دلیل تعطیل شدن پارلمان توسط حزب دمکرات روند رسیدگی به این مجازات این افراد متوقف شده است.
این اختلاف و دودستگی به میان کُردهای ایزدی نیز کشیده شده و بخشی از آنان به عضویت گروههای اقماری پ.ک.ک در منطقه درآمده و تحت فرمان برخی فرماندهان ایزدی از جمله حیدر ششو که پیش‌تر از سران اتحادیه میهنی بود؛ فعالیت کرده و بخشی نیز به نیروهای پیشمرگ حزب دمکرات تحت فرمان قاسم ششو پیوسته‌اند و این دونیرو نیز طرف مقابل را به اهمال در خصوص شنگال و ممانعت از بازگشت کُردهای ایزدی به شهر متهم کرده و دچار اختلافات اساسی هستند.
تمامی این مسائل موجب شده است که ساکنین شنگال علیرغم گذشت ۹ ماه از آزادسازی شنگال، در تاریخ ۱۳ نوامبر ۲۰۱۵ امکان بازگشت به محل سکونت خود را نداشته باشند.
البته باید این نکته را هم ذکر نمود که علیرغم آزادی شهر شنگال، تاکنون ۴۵ درصد از مساحت یک هزار و ۷۱۴ کیلومتری منطقه شنگال هنوز هم تحت اشغال داعش است و اختلافات سیاسی میان نیروهای کُرد؛ مانع از پیشروی‌های بیشتر و آزادسازی دیگر مناطق اشغال‌شده شنگال شده است.
از سوی دیگر حزب دمکرات با تاکید بر اینکە شنگال بخشی از مناطق کردنشین بودە کە در نتیجە سیاست های رژیم بعث صدام از حوزە رسمی کردها در عراق جدا شدە است؛ بر ضرورت تبدیل آن بە استانی جدای از نینوا و الحاق آن بە اقلیم کردستان، تاکید می کنند.
طبق آمار رسمی مدیریت امور کُردهای ایزدی در وزارت اوقاف و امور دینی اقلیم کردستان جمعیت کُردهای ایزدی در عراق به ۵۵۰ هزار نفر می‌رسد که پس از حمله داعش ۳۶۰ هزار تن آنان آواره شده و دست‌کم یک هزار و ۲۹۳ تن آنان جان‌باخته‌اند.
همچنین این جنگ موجب بی‌مادر شدن ۴۰۷ کودک و مرگ پدر ۷۵۹ کودک دیگر شده و ۳۵۹ کودک نیز هر دو والدین خود را از دست داده‌اند.
گفته می‌شود که داعش در هنگام حمله شنگال ۳ هزار ۵۳۸ تن از زنان و ۲ هزار و ۸۶۶ مرد ایزدی را ربوده است که از این تعداد فقط ۹۵۸ زن و ۳۲۸ مرد تاکنون آزاد شده‌اند و یک هزار ۹۱۴ زن ایزدی و ۸۵۶ مرد ایزدی هنوز در اسارت داعش به سر می‌برند.
ذکر این نکته ضروری است که آزادی این تعداد از زنان و مردان ایزدی توسط گروههای مردمی ایزدی و افراد خیر صورت گرفته و نهادهای دولتی و بینالمللی کمک چندانی به آزادی آنان نکرده‌اند.
پ.ک.ک در این خصوص نیز، حزب دمکرات و نهادهای بینالمللی را به کم‌کاری و اهمال در این خصوص متهم کرده و معتقد است که نه‌تنها داعش اقدام به خریدوفروش زنان و کودکان ایزدی کرده است، بلکه در اقلیم کردستان، بازار بهره‌کشی از آنان به راه افتاده و عده‌ای از طریق تجارت با این زنان، درآمدهای هنگفتی کسب کرده و هیچ اقدامی نیز از سوی حکومت اقلیم و نهادهای بینالمللی، برای آزادی زنان دربند ایزدی که داعش از آنان به‌عنوان بردگان جنسی سوءاستفاده می‌کند، انجام‌نشده است.
همچنین حسین کورو مسئول دفتر آزادی ایزدی‌های اسیر دست داعش، اعلام کرده که بیش از یک هزار و ۴۰۰ کودک ربوده‌شده ایزدی در چند پایگاه ویژه داعش در رقا، تلعفر و موصل به شیوه سیستماتیک و سازمان‌دهی شده توسط این گروه تحت آموزش‌های عقیدتی، ایدئولوژیکی و نظامی قرارگرفته و داعش آنان را به‌منظور انجام دادن عملیات تروریستی و انتحاری پرورش می‌دهد.
وی اشاره می‌کند که تاکنون بیش از ۳۰ گور دسته‌جمعی حاوی اجساد ایزدی‌هایی که توسط داعش قتل‌عام شده‌اند کشف‌شده و پیش‌بینی می‌شود که با پیشروی‌های نیروهای کُرد شمار بیشتری گورهای دسته‌جمعی نیز کشف شود.
همچنین سوران عمر نماینده حزب جماعت اسلامی کردستان در پارلمان و رئیس کمیسیون حقوق بشر پارلمان نیز، تأکید می‌کند که دو سال است پرونده نسل‌کشی ایزدی‌ها در شنگال در دادگاه لاهه مفتوح است، اما به دلیل عدم عضویت کشور عراق در این دادگاه روند رسیدگی به پرونده با مانع مواجه شده است.
شنگال علیرغم گذشت ۹ ماه از آزادی آن هنوز ویرانه‌ای بیش نیست و باوجوداینکه محما خلیل فرماندار منصوب
علیرغم اظهارات اخیر بارزانی مسئولین حزب دمکرات اعلام کرده‌اند که در حال حاضر ۸ هزار نیروی پیشمرگ در شنگال حضور داشته و نیازی به وجود نیروهای پ.ک.ک در منطقه نیست و باید هر چه زودتر این نیروها منطقه را ترک کنند.
پ ک ک نیز در مقابل تأکید می‌کند که اعتمادی به نیروی پیشمرگ برای محافظت از شنگال نداشته و تا زمانی که این منطقه برای خود دارای خود مدیریتی نشود حاضر به خروج از این منطقه نیست.
شنگال اما، در سکوت و انفعال مجامع جهانی و آتش اختلافات سیاسی هم چنان ویرانه مانده و ساکنین بی‌دفاع آن یا در ۲۴ کمپ آوارگان اقلیم کردستان و بعضاً مناطق کردنشین سوریه و ترکیه و بخشی در کوه شنگال در وضعیت نابسامانی به سر می‌برند و یا در اسارت داعش روزهای سختی را گذرانده و با شرایط فعلی، امید چندانی به بهبود وضعیت خویش و بازگشت به زندگی سابق در موطن خویش ندارند.
