گرایش فعلی برای همکاری روسیه با ایران از یک سو، و چرخش به سوی ارتباط بهتر با رقیب منطقه ای تهران، ترکیه از سوی دیگر برخی تحلیلگران را نسبت به در پیش گرفتن یک استراتژی سه جانبه جدید که احتمالا تاثیرات به سزایی بر تحولات منطقه خاورمیانه خواهد داشت امیدوار کرده است.
تعامل سیاسی تاکتیکی و بهبود چشمگیر تعاملات اقتصادی در اولویت سه کشور قرار دارد. اما اگر حتی این گونه باشد همین بهبود روابط میان مسکو، آنکارا و تهران می تواند نقش مثبتی برای غلبه بر بحران هایی منطقه ای از جمله داشته باشد. دیدار هفته گذشته ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان در سن پترزبورگ توجه های بسیاری را به خود جلب کرد. به ویژه اینکه روز پیش از این دیدار نیز دیدار سه جانبه ای میان روسیه، ایران و جمهوری آذربایجان در باکو برگزار شده بود. روسیه از یک طرف به دنبال حل و فصل اختلافات خود با ترکیه است و از طرف دیگر به دنبال توسعه روابط با تهران است. همچنین به نظر می رسد که آنکارا و تهران به عنوان دو رقیب منطقه ای در طول تاریخ ابایی ندارند که گام هایی را برای نزدیکی هر چه بیشتر به سوی یکدیگر بردارند. اردوغان زمان کوتاهی پس از کودتای نافرجام در این کشور گفت: «ما در نظر داریم که با ایران و روسیه برای رسیدگی به چالش های منطقه ای شانه با شانه هم همکاری کنیم تا بتوانیم صلح و ثبات را بار دیگر به منطقه بازگردانیم.»
همه چیز تاکتیک است نه استراتژی
ولادیمیر ساژین، کارشناس موسسه مطالعات آکادمی علوم روسیه می گوید: «در حال حاضر عوامل مشخصی وجود دارد که باعث می شود تا ترکیه، ایران و روسیه در یک جبهه مشترک قرار بگیرند. مشخصا آن چه در ذهن داریم اقتصاد نیست. البته کاملا بدیهی است که اقتصاد بسیار مهم است و این مساله را در فرایند بهبود روابط های دوجانبه دخیل می دانم. اما این یک اقتصاد سه جانبه اقتصادی نیست که دلایل بسیاری هم دارد. این ارتباط سه جانبه در بهترین حالت یک اتحاد تاکتیکی است و دلیلش هم این است که ایران، ترکیه و روسیه در روابط خود با غرب و ایالات متحده مشکلات مشخصی دارند.»
ساژین می گوید: «اگر کسی به منافع اقتصادی این کشور نگاهی بیندازد باید به خاطر داشته باشد که روسیه، ایران و آذربایجان (میزان نشست باکو) کشورهایی هستند که نفت و گاز تولید و صادر می کنند. آنها در شرایطی که وضعیت قیمت نفت در بازارهای جهانی مساعد نیست می توانند همکاری های خوبی داشته باشند. در این میان نقش ترکیه نیز به عنوان کشوری که انتقال دهنده نفت و گاز به غرب است نیز می تواند چشمگیر باشد. با این حال فکر نمی کنم که این مثلث (اگر آذربایجان را در نظر بگیریم مستطیل) اهمیت استراتژیک داشته باشد.»
این کارشناس روابط بین الملل با این حال عقیده دارد که تعامل روسیه، ایران و ترکیه می تواند تاثیر مشخصی بر شرایط سوریه داشته باشد. وی در این باره می گوید: «برخلاف ایران که روسیه همواره در بحران سوریه در کنار آن ایستاده است، ترکیه موضعی کاملا متضاد دارد. در اینجا با نزدیکی ترکیه به ایران و روسیه ممکن است که شاهد تغییراتی در مواضع آنکارا باشیم اما این تغییر مواضع احتمالا دامنه مشخصی خواهد داشت که دلیلش وجود مساله کردها و ترکمن هاست، کسانی که در سوریه و عراق ساکن هستند.»
به اعتقاد ساژین، با توجه به شناختی که از رجب طیب اروغان وجود دارد بعید است که رییس جمهوری ترکیه در مورد حمایت روسیه از کردهای سوریه کاملا از موضع انتقادی خود عقب نشینی کند. با این حال برخی گشایش ها امکان پذیر است، مثلا مذاکره میان مسکو و آنکارا بر سر این اختلافات. که البته همین آغاز گفت وگوها هم تحول بسیار مثبتی است.»
این ائتلاف احتمالی اگر اقدامی تاکتیکی هم باشد برای واشنگتن اهمیت زیادی دارد. پایگاه خبری جویش پرس نیز در گزارشی با اشاره به گمانه زنی ها درباره تشکیل ائتلاف سه جانبه روسیه، ایران و ترکیه می نویسد، هنوز مشخص نیست که چه کسی باید از رویگردانی ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو همراه شدن با سوریه و ایران نگران باشد: تل آویو یا واشنگتن؟ قطعا ایالات متحده در صورت تشکیل این ائتلاف بیشتر متضرر خواهد شد. چرا که به لحاظ سنتی سیاست خارجی ایالات متحده در خاورمیانه بر سه پایه عربستان سعودی، ایران و ترکیه استوار بوده است. تا زمانی که این قدرت منطقه ای در اردوگاه غربی باشد دستکاری های روسیه در منطقه کاهش یافته و نمی تواند چندان موثر باشد. زمانی که ایران در پی انقلاب جمهوری اسلامی در سال ۱۹۷۹ (برای آمریکا) از دست رفت، واشنگتن تلاش کرد تا عراق را جایگزین این پایه از دست رفته کند. اما عراق هیچ گاه نتوانست جای خالی ایران را برای آمریکا پر کند. به همین دلیل است که ایالات متحده قویا تلاش دارد تا ترکیه را در اردوگاه غرب حفظ کند، چرا که بدون ترکیه حضور ایالات متحده در منطقه عمیقا کمرنگ خواهد شد.
