رناد منصور، پژوهشگر مسائل کُردها و خاورمیانه معتقد است استقلال کردهای عراق در حال حاضر محتمل نیست و اگر چنین اقدامی از سوی کردها صورت گیرد با مشورت با ایران، ترکیه و آمریکا صورت خواهد گرفت.

تحولات مناطق کردنشین عراق و ترکیه شتاب زیادی گرفته است و هر روز اتفاقات جدیدی می افتد. در این میان مسئله استقلال کردهای عراق که با آمدن داعش قوت بیشتری گرفته نظر کارشناسان و تحلیل گران منطقه را به خود جلب کرده است. به منظور بازتاب نظر کارشناسان منطقه خاورمیانه پیرامون مسائل اساسی کردها از جمله در عراق، آینده مناطق مورد مناقشه، روابط ترکیه با اقلیم کردستان و آینده موصل و سنی ها، تصمیم گرفت نظر یکی از کارشناسان برجسته این حوزه را که از پژوهشگران بنیاد کارنگی در آمریکا است، جویا شدیم. به نوشته سایت موسسه چتم هاوس، دکتر رناد منصور در حال حاضر پژوهشگر مسائل خاورمیانه در موسسه چتم هاوس و انستیتو مطالعات عراق بوده و در دانشگاه کمبریج هم به تدریس علوم سیاسی و ارتباطات بین الملل می پردازد. لازم به توضیح است که مصاحبه پیش از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری آمریکا صورت گرفته است.

– پس از سرنگونی داعش چه اتفاقی برای موصل و استان نینوا خواهد افتاد ؟

رناد منصور: من فکر نمی کنم کسی پاسخ این سوال را بداند، حتی کسانی که درگیر این جنگ هستند. به نظر می رسد که یک استراتژی نظامی و برنامه نظامی بسیار مشخصی برای شکست داعش در موصل وجود دارد اما هیچ طرح سیاسی واقعی و مشخصی وجود ندارد چرا که برنامه های متعدد و گروه های مختلف وجود دارند و به همین دلیل است که هیچ مسیر مشخصی وجود ندارد که همه به آن سمت حرکت کنند. به همین دلیل ما با سناریوهای مختلفی روبرو هستیم و هیچ ایده خاصی وجود ندارد تا مشخص سازد که قرار است چه اتفاقی رخ دهد. با این حال دولتی موقت، یعنی یک شورای دولت موقت وجود خواهد داشت که قادر خواهد بود نوعی توافق سیاسی میان متحدان، مانند اقلیم کردستان، متحدان حاضر در دولت، همچنین متحدان گروه های مختلف ایجاد کند. منظورم متحدانی است که با عملیات موصل در ارتباط هستند.

اما در حال حاضر، برای نمونه در بغداد، آنها بر سر این مسئله که قرار است چه اتفاقی رخ دهد، باید مذاکره کنند. اما از آنجا که این جنگ یک نبرد نظامی پیچیده است آنها واقعا نمی توانند به آن میزان که باید، تمرکز کنند؛ با این حال به دلیل عدم تمرکز بر این مسئله و نداشتن یک استراتژی مشخص خطرناک است. موصل جدید اساس و پایه ای استوار نخواهد داشت.

– بنابراین نمی توان پیش بینی کرد که چه اتفاقی برای این شهر خواهد افتاد ؟

رناد منصور: بله درست است. مشخص نیست و من فکر می کنم ایده ها و برنامه بسیاری وجود دارد اما طرح و برنامه ی مشخصی وجود ندارد.

– اما مذاکرات پیش از عملیات (برای آزادی موصل) بین بغداد و همه طرف های درگیر در جنگ، مانند کردها در شمال، سنی ها در غرب و ایالات متحده مذاکراتی وجود داشت. و آنها اکثرا مدعی بودند که همکاری ها و توافقاتی وجود دارد. شما این گونه فکر نمی کنید؟

رناد منصور: همکاری ها و هماهنگی های امنیتی بسیاری میان پیشمرگه و نیروهای مختلف عراق وجود دارد و آنها همیشه با هم در ارتباط بوده اند. آنها از لحاظ اقتصادی نیز با هم همکاری کرده اند، همچون تقسیم درآمد نفت، و این امر بسیار مهم است. شاید آنها به نقطه نظر و یا چارچوب خاصی برای آینده دست یافته باشند.

– یکی از مسائلی که در مورد آن تصمیم گیری خواهد شد مناطق مورد مناقشه است؛ مناطقی که در حال حاضر تحت کنترل نیروهای پیشمرگ هستند اما هم بغداد و هم اربیل ادعای کنترل بر آنها را دارند. پس از عملیات چه اتفاقی برای این مناطق خواهد افتاد؟

رناد منصور: وضعیت آینده این مناطق نیز کاملا نامشخص و مبهم است. چرا که گرچه به گفته شما آنها می گویند مذاکره کرده و با هم گفتگو نموده اند و به توافقاتی دست پیدا کرده اند، با این حال بر سر این مسئله به اتفاق نظر دست پیدا نکرده اند. اقلیم کردستان نیز که به دنبال سهم خود در این مناطق است در چند سال اخیر ضعیف تر شده است. و در واقع اقلیم کردستان متوجه شده است که آنها به دولت مرکزی نیاز دارند و منطقه کردستان به درآمدهای نفتی دریافت نیاز دارد و نمی تواند به استقلال دست پیدا کند. پس اتفاقی که افتاده است این است که این مناطق بخشی از استراتژی گسترده کنترل آن و استفاده از آنها در زمان مذاکره هستند. با این حال، به نظر من مناطق خاصی در شمال نینوا وجود دارند که اقلیم کردستان ادعای کنترل آنها را ندارد.

و بخش دیگری از مسئله این است که فرض کنیم کرکوک بخشی از منطقه کردستان است. که وضعیت به طور کامل متعادل را بر هم خواهد زد و وزنه PUK را سنگین خواهد نمود و بنابراین مناطق شمال نینوا برای حزب دموکرات کردستان اهمیت پیدا خواهند کرد. من فکر می کنم بهترین سناریو برای اقلیم کردستان این است که کرکوک، سنجار(شنگال) و مناطق دیگر فعلا مستقل بوده و منطقه ای جداگانه باشند تا در نهایت بتوان به آنها را تحت کنترل اقلیم کردستان قرار داد.

– آیا فکر می کنید مناطق مورد مناقشه در آینده تحت کنترل اقلیم کردستان باقی خواهند ماند؟

رناد منصور: به عنوان نمونه کرکوک اگرچه به طور رسمی و قانونی بخشی از اقلیم کردستان نیست، با این حال این شهر مدت زیادی است که تحت کنترل پیشمرگه های اقلیم کردستان قرار دارد. فکر می کنم اقلیم کردستان کنترل غیر رسمی بر کرکوک دارد هر چند که واقعیت موجود بر روی زمین متفاوت است. من فکر می کنم این اتفاق خواهد افتاد. به نظر من پیشمرگه های کردستان بر روی زمین به نفوذی قابل توجه خواهند داشت اما الحاق رسمی کرکوک و سایر مناطق مورد مناقشه به اقلیم کردستان سخت بوده و به زمان زیادی طولانی ای نیاز دارد.

– در صورتی که کردها از مناطق مورد مناقشه عقب نشینی نکنند بغداد چه واکنشی نشان خواهد داد؟

رناد منصور: مشکل بغداد در حال حاضر این است که دولت مرکزی آنچنان که باید قوی نیست. باید بدانید که ما در مورد یک نهاد صحبت نمی کنیم. ما در مورد دولت حیدر العبادی صحبت می کنیم، در مورد گروه شبه نظامی حشد الشعبی و در مورد مالکی و دیگران صحبت می کنیم. می بینید که سیاست های مختلفی وجود دارد. برای مثال، می دانید که نوری المالکی سعی کرده است تا حزب های خاصی را در سلیمانیه به سیاست های فرقه ای ملحق سازد. در حالی که ممکن است گروه های دیگر در بغداد به حزب دموکرات کردستان نزدیک تمایل داشته باشند. بنابراین، سیاست واحدی وجود ندارد. اما به طور کلی فکر می کنم مالکی و برخی نمایندگان مجلس در بغداد نسبت به وضعیت کنونی اقلیم کردستان خوشحال هستند و می گویند ببینید اقلیم کردستان فکر می کرد به استقلال خواهد رسید و برای دستیابی به آن نیز تلاش کردند برای رسیدن به آن هدف از نظر اقتصادی شکست خوردند. بنابراین آنها در حال حاضر اعتماد به نفس بیشتری دارند. قبلا آنها کمی نگران بودند. پیشتر در مورد سیاست های اقلیم کردستان برای آینده نگران بودند. در حال حاضر اعتماد به نفس آنها بیش از اعتماد به نفسی است که اقلیم کردستان به آن نیاز دارد. و همین مسئله تا حدی شرایط مذاکرات را تغییر داده است. بنابراین، به طور کلی بازیگران سیاسی بغداد نمی خواهند اقلیم کردستان از نظر وسعت گسترش یابد و بر همه استان ها کنترل داشته باشد و آنها در مقابل این خواسته (اقلیم کردستان) عمل خواهند کرد.

رناد منصور: به نظر من در حال حاضر قطعا نه؛ زیرا در وحله اول باید در مورد هر گونه ایجاد کشور مستقلی مذاکره شود. به نظرم بسیار روشن است که سیاست اقلیم کردستان این نیست که بدون رضایت برخی بازیگران، از جمله ایران، ترکیه، ایالات متحده و دیگران اعلام استقلال کند. علاوه بر این بایستی توافقی با دولت مرکزی نیز وجود داشته باشد. این جدایی بایستی جدایی دوستانه ای باشد. بنابراین رخ دادن چنین امری اساسا شکست های فراوان را به دنبال خواهد داشت. البته در نهایت موقعیت کردها به سمت تشکیل یک کشور مستقل است چرا که عراق، به عنوان یک کشور، کارایی خود را از دست داده است؛ با این حال رخ دادن این اتفاق (استقلال اقلیم) سناریوی بسیار بزرگی است. اما رهبریت اقلیم کردنشین بایستی کشورهای دیگر را متقاعد سازد که این (استقلال) بهترین گزینه برای آینده منطقه است.

البته در خاورمیانه دیگر کشور اهمیت ندارند. با اهمیت یافتن اقلیم ها دیگر یک کشور واحد و یا دولت مرکزی قوی وجود ندارد. بنابراین ممکن است کشورها حالت نمادین داشته باشند اما، همانگونه که می دانید اقلیم کردستان از همه نظر مشخصات یک کشور را دارد تنها اسم یک کشور را کم دارد. اما برای اقلیم کردستان برای تشکیل چنین کشوری راه زیادی را در پیش دارد و در حال حاضر در مدیریت مسائل اقتصادی خود دچار استیصال است. این یک واقعیت است دولت اقلیم قادر به پرداخت حقوق و دستمزد ها نبوده است، این یک واقعیت است که جنبشی اعتراضی (در اقلیم) وجود دارد. اساسا آنها قادر به اداره یک کشور نیستد بنابراین آنها قبل از هر گونه اعلام استقلال بایستی برخی اقدامات کشورسازی را انجام دهند.

– با توجه به وضعیت سنی ها در عراق کدام گروه و یا فرد و یا سیاستمدار سنی مهم ترین فرد و تصمیم گیرنده خواهد بود؟

رناد منصور: من فکر می کنم آنچه که در آنجا اتفاق افتاده است این است که در حال حاضر سه نوع رهبریت وجود دارد که تعیین کننده خواهند بود. به عنوان مثال اثیل النجیفی، یا برخی از رهبران دیگر مانند خالد العبیدی، جزء کسانی هستند که به سیاست بازخواهند گشت و از اهمیت برخوردارند. در نهایت زمانی که وضعیت موصل تثبیت شد و زمانی که مردم بر وضعیت مسلط شوند، درست همانند بغداد، سلیمانیه و اربیل جنبشی در آن شهر شکل خواهد گرفت. یکی از چیزهایی که ما در حال حاضر از آن مطمئن نیستیم دیدگاه مردم موصل است چرا که مدت زیادی است هیچ گونه ارتباطی با این شهر وجود نداشته است. نمی دانیم چه رهبرانی بوجود خواهند آمد. در حال حاضر وضعیت نامشخص است و نمی توان وجود یک تفکر سیاسی را در آنجا تضمین نمود. تنها چیزی که آنها در حال حاضر قادر به ایجاد آن شده اند امنیت و نیازهای اساسی است. زمانی که وضعیت شهر تثبیت شد جنبشی برای تغییر در رهبریت خواهید داشت چرا که به عقیده من مردم در واقع از کسانی که فرار کردند و در اربیل، بغداد و یا جاهای دیگر زندگی می کنند خسته شده اند. آنها بار دیگر به عنوان نجات دهنده مردم باز خواهند گشت. بنابراین در کوتاه مدت همان افرادی که ما در مورد آنها صحبت می کنیم وجود خواهند داشت، اما در دراز مدت جنبشی از رهبران جدید و بازیگران جدید وجود خواهد داشت. با این حال مشکل سنی ها این است که آنها یک حزب سیاسی ندارد و این وضعیت آنها را از شیعه ها و کردها متفاوت می سازد و همین امر به آنها لطمه خواهد زد. آنها هیچ نهاد پر قدرتی ندارند و حزب اسلامی نیز واقعا یک حزب متحد نیست. آنها بایستی دست به ایجاد نهادها و بهتر نمودن رهبران خود بزنند.

– وضعیت آینده سنی ها در عراق چگونه خواهد بود. آیا جایگاهی در حد و اندازه خود را خواهند داشت؟

رناد منصور: باز هم، بستگی دارد. اگر آنها به دنبال آینده ای مثبت برای کشورعراق هستند بایستی از عدم اعتماد سیاسی کنونی عبور کنند. احتمالا در کوتاه مدت مجبور خواهند شد تا به رهبریت کنونی رجوع کنند و مناطق خود را اداره کنند اما در طولانی مدت باید یک نسل جوان جدید بوجود بیاید که مناسب حکومت داری باشد. بنابراین من معتقدم همان رهبریت همچنان سیاست هایی را دنبال خواهد کرد و نبایستی همچنان برای همه چیز شیعه ها و نوری المالکی را سرزنش کنند. به هر حال در میان سنی ها تنش بوجود خواهد آمد و رقابتی داخلی برای کسب قدرت وجود خواهد داشت.

– آیا آنها در آینده متحد خواهند شد؟

رناد منصور: فکر میکنم نه. در عراق یک گروه وجود ندارد و من فکر نمی کنم سنی ها با هم متحد شوند.

– در مورد گروه نظامی شیعه حشد الشعبی چطور؟ وضعیت این گروه در عراق در حال حاضر و در آینده پگونه است؟

رناد منصور: در حال حاضر، حشد الشعبی در عراق در حال انجام جنگی مقدس با داعش است و به دلیل اقداماتی که علیه داعش انجام داده است از قداست برخوردار است. اما در عین حال برخی آنها را مشکل ساز می دانند چرا که نهاد ها و گروه های مختلفی در درون آن قرار دارند که تحت یک رهبریت هستند. بنابراین به نفع آینده عراق نیست همچنان به این نوع گروه ها تکیه کند. به عقیده من در آینده تلاش هایی برای تلفیق این گروه در ارتش یا پلیس و یا نیروهای مبارزه با تروریسم وجود خواهد داشت. جایگزین های مختلف برای این گروه وجود دارد.

– آینده نخست وزیرعراق پس از داعش چه خواهد بود؟

رناد منصور: فکر می کنم او امیدوار است تا از پیروزی و بازپس گیری موصل به عنوان راهی برای حفظ مشروعیت خود و راهی برای شرکت در انتخابات بعدی استفاده کند. او امیدوار است که احزاب اش پشت سر او باشند. متاسفانه در حال حاضر او بسیار ضعیف است اما در این وضعیت ممکن است اتفاقات زیادی رخ دهند.

– نقش ایالات متحده در عراق پس داعش چه خواهد بود؟

رناد منصور: مشکل این است که ایالات متحده، به خصوص پس از سال ۲۰۱۱ واقعا بر عراق متمرکز نبوده است. برای اینکه ایالات متحده بتواند در عراق حضور داشته و فاعل باشد بایستی از فرآیند ایجاد این کشور مطمئن شود، اطمینان یابد که ایران بیش از حد قدرتمند نیست و از شکست بعدی داعش در سوریه اطمینان حاصل کند. با اقلیم کردستان رابطه ی قوی ای دارد. اما من فکر نمی کنم که ایالات متحده بتواند با حضور ایران در عراق مقابله کند و یا حتی از نفوذ روحانیون آن کشور در عراق بکاهد. در واقع ایالات متحده دوست دارد بر سر نفوذ در عراق با ایران و ترکیه مقابله کند. در عراق، ترکیه و ایران قوی تر از ایالات متحده هستند.

– نقش ترکیه در آینده عراق چگونه خواهد بود؟

رناد منصور: فکر می کنم نقش ترکیه شبیه چیزی است که در چند سال اخیر اتفاق افتاده است. ترکیه سعی خواهد کرد تا به رابطه خوب خود با حزب دموکرات کردستان ادامه دهد. به عقیده ی من سیاست های داخلی حزب دموکرات کردستان و اردوغان مشکل ساز هستند اما مطمئنا آنها باز هم رابطه خود را حفظ خواهند کرد. آنها منافع اقتصادی دو طرفه دارند. آنها می توانند با هم همکاری کنند و اطمینان حاصل کنند که حزب اتحاد دموکراتیک کردستان سوریه، برای مثال، در سوریه به چالش بزرگی تبدیل نمی شود. آنها متحدان مشابهی مانند اثیل النجیفی و دیگران دارند. بنابراین من فکر می کنم ترکیه سعی خواهد کرد به همکاری با متحدان کرد و متحدان ترکمن ادامه دهد و سعی خواهد کرد تا اطمینان یابد که ایران تنها کشوری نیست که در عراق سود می برد. و همچنین اطمینان یابد که عراق تهدیدی برای مرزهایش ایجاد نمی کند.

– پیش بینی شما از انتخابات ایالات متحده چیست؟

رناد منصور: خوب این موضوع در حیطه تخصص من نیست و چیزی که می گویم نظر شخصی خودم است. کلینتون گفت که، تا حدی، سیاست ها اوباما را ادامه خواهد داد. او به مدت چهار سال وزیر امور خارجه ایالات متحده بوده است. احتمالا ترامپ برنده این رقابت نخواهد بود. من فکر می کنم در صورتی که ترامپ پیروز شود چندان بر مسائل خاورمیانه متمرکز نخواهد شد چرا که وی به احتمال فراوان به مسائل داخلی بیشتر توجه خواهد نمود.

– ایران چه نقش در عراق خواهد داشت؟

رناد منصور: ایران به نفوذ در منطقه ادامه خواهد داد. ایران به قدرت خود در سوریه، لبنان و جاهای دیگر ادامه خواهد داد.

چه اتفاقی می افتد اگر ترامپ برنده این رقابت باشد؟

رناد منصور: رئیس جمهور بودن به آن اندازه که رسانه ها به آن می پردازند مهم نیست. سیاست خارجی اوباما در دور دوم چه تفاوتی با دور اول داشت یا حتی چه تفاوتی با سیاست بیل کلینتون داشت. شما با طیفی از تصمیم گیری ها روبرو هستید که در زمان های مختلف، مانند پس از ۱۱ سپتامبر دست به انجام آنها می زنید. اما به طور کلی، همیشه اتفاقاتی مانند ۱۱ سپتامبر وجود ندارد. تغییر رادیکال و یا چشمگیری وجود نخواهد داشت، چرا که موسسات مختلف، لابی های مختلف و گروه های مختلف در امریکا وجود دارند که بر رئیس جمهور نفوذ داشته و این رئیس جمهور است بایستی با آنها تعامل کند. ترامپ سعی خواهد کرد تا از این شرایط فاصله بگیرد اما منافع ملی امریکا در خاورمیانه را دنبال خواهد کرد.
منبع: کرد پرس