ده ها تن از فعالان کرد و ترک ۲۰ مه در آنکارا گردآمدند تا در مورد تلاش برای ازسرگیری روند صلح با کردها بحث و گفت وگو کنند. دو سال پیش روند صلح دولت ترکیه با کردها فروپاشید و جنگ از سر گرفته شد. این گردهمایی که به خاطر فضای سیاسی بسیار متشنج این روزهای ترکیه در سکوت خبری و رسانه ای برگزار شد، جزء اقدامات مدنی مبتکرانه برای تقویت گفت وگو بین ترک ها و کردها به طور ریشه ای و تشویق ترک های بدگمان به آن است که نگاه شان به مسأله ی کرد فراتر از خشونت های حزب شورشی (پ ک ک) باشد.
این ابتکار عمل در میانه ی گزارش های اخیر اتفاق افتاد که طبق آنها آنکارا ممکن است تلاش برای صلح را از سر بگیرد اما این بار بدون پ ک ک که هم ترکیه و هم بسیاری از کشورهای دیگر آن را گروهی تروریستی می دانند.
پس از آنکه مذاکرات صلح در جولای ۲۰۱۵ فروپاشید، آنکارا با شدت تمام و به شکلی خشونت بار علیه شبه نظامیان شهری پ ک ک وارد عمل شد. این شبه نظامیان پشت سنگرها و موانع احداث شده در محلات مسکونی شهرهای جنوب شرق ترکیه که عمدتاً کردنشین هستند، مستقر شده بودند. این عملیات ها منجر به ویرانی مناطق شهری و آوارگی هزاران نفر از مردم عادی شد. در جبهه ی سیاسی هم صدها تن از اعضای حزب دموکراتیک خلق (ه د پ) از جمله دو رئیس مشترک آن به اتهام همکاری با پ ک ک پشت میله های زندان انداخته شدند در حالی که اداره ی ده ها نهاد دولتی در مناطق کردنشین به افراد مورد اعتماد و انتصابی دولت سپرده شد.
در چنین فضای تیره و تاری ازسرگیری اقدامات اولیه برای صلح کار بسیار دشواری به نظر می رسد اما فعالان در آنکارا به این نتیجه رسیده اند که ترک ها و کردها چاره ای جز آن ندارند که از طریق گفت وگو قعطات مختلف این معما را کنار هم بگذارند و حل کنند.
در رأس “شبکه ی اجتماعی صلح” که گردهمایی مذکور را برگزار کرد، “مرکز پژوهش های اجتماعی دجله” قرار دارد که هسته ای تفکراتی واقع در دیاربکر بزرگ ترین شهر کردنشین ترکیه است. قدم نخست این اقدامات مبتکرانه برگزاری جلسات مختلف بین سازمان های مردم نهاد در مناطق کردنشین بود، جلسه ی آنکارا قدم دوم بود و قرار است که این شبکه به تمام کشور گسترش داده شود.
در این گردهمایی که المانیتور هم در آن حضور داشت، گروه های مختلفی گرد هم آمدند از روشنفکران برجسته و فعالان دیرین در زمینه ی مسأله ی کرد تا کردهای نزدیک به حزب حاکم عدالت و توسعه (آ ک پ) تا ترک هایی که چندان علاقه ای به آرمان های کردی ندارند. دیدگاه های آنها هم به همان اندازه متفاوت بود. برخی می گفتند که آنکارا باید از تروریست خواندن پ ک ک دست بکشد در حالی که برخی دیگر اشاره می کردند که پ ک ک هم “به همان اندازه ی آ ک پ مشتاق جنگ” است.
یکی از شرکت کنندگان با لحنی گلایه آمیز گفت:”آنچه من در سراسر زندگی ام شاهد آن بوده ام این است که [بیشتر مردم عادی ترک] نگاه شان به مسأله ی کرد هرگز مسأله ی نقض حقوق بشر نبوده است بلکه مسأله ی کرد به مسأله ای تروریستی تبدیل شد. من فکر می کنم که دولت تنها در صورتی دست به اقدام در مورد صلح می زند که واقعاً منفعت زیادی در این کار داشته باشد. آنچه ما به عنوان سازمان های مردم نهاد باید انجام دهیم، پافشاری بر این است که روند صلح تنها راه حل ممکن است.”
دیگر شرکت کنندگان همچنین تأکید کردند که باید هم از ترک ها و هم از کردها خواست که به طور متقابل بدگمانی ها را کنار بگذارند و توضیح دهند که “صلح” واقعاً چه معنایی دارد.
محمد امین اکمن که خود کرد است و قبلاً نماینده ی پارلمان از حزب آ ک پ بوده، این بحث را مطرح کرد که فعالان طرف دار کردها تمایل دارند بر شدت عمل نظامی دولت تأکید کنند و به خشونت های پ ک ک توجه نمی کنند. او با اشاره به افزایش فعالیت های پ ک ک در سطح منطقه گفت:”روند [صلح] شاید کاستی های زیادی داشت اما روابط پیچیده ی پ ک ک با دمشق، مسکو نیز در رسیدن ما به نقطه ی کنونی تأثیر داشت.” او تأکید کرد که تلاش دوباره برای صلح باید همراه با مشارکت یک “چشم سوم” یا یک طرف ناظر باشد که به خلع سلاح پ ک ک رسیدگی کند.
اسماعیل بیشکچی جامعه شناس و نویسنده ی برجسته که خود ترک است اما به خاطر آثار اعتراضی اش در مورد مسأله ی کرد چندین بار به زندان افتاده، از پ ک ک به خاطر سنگرسازی در محلات شهری که موجب کشیده شدن جنگ به مناطق مسکونی شد، انتقاد کرد. او گفت:”در این مقطع زمانی برای کردها جلب حمایت مردم غرب [ترکیه] بسیار مهم است. غرب ترکیه از جنگ در سنگرها حمایت نمی کند اما اگر سرکوب کردها به خاطر زبان مادری یا به طور کلی به خاطر کرد بودن شان باشد، این موضوع حمایت را به سوی آنها جلب می کند.”
بیشکچی در پایان گفت وگو با المانیتور تأکید کرد که کردها باید مبارزه ی خود را در عرصه ی سیاسی پیش ببرند. او گفت که ورود تاریخی ه د پ به پارلمان ترکیه در ژوئن ۲۰۱۵ که در آن این حزب صاحب ۸۰ کرسی و سومین جناح عمده ی پارلمان ترکیه شد، باید جنگ چریکی را به تعریق می انداخت و افزود:”اینطوری مبارزه بسیار موفق تر می بود و از ویرانی ها هم پرهیز می شد.”
به رغم آنکه به نظر می رسید بدبینی بر فضای جلسه حاکم باشد، محمد کایا مدیر دیتام (DITAM) همچنان امیدوار است. او در گفت وگو با المانیتور اظهار داشت که گروه های مدنی با گرایش های مختلف – کرد، وابسته به آ ک پ، کمالیست و نئوناسیونالیست – “همگی توافق دارند که مشکل از طریق جنگ یا راه حل های امنیتی محور حل نمی شود.”
او گفت:”این نقطه ی اتکای بسیار مهمی است” و افزود که هدف بعدی جلب نظر گروه های مدنی بانفوذ است که به باورشان مسأله ی کرد صرفاً مسأله ای مربوط به تروریسم است.
موضوع داغ دیگر در گردهمایی خصومت بوروکراسی ترکیه با کردها بود. اگرچه برخی از شرکت کنندگان با این نظر مخالف بودند اما تحولات اخیر در جنوب شرق ترکیه گویای چیز دیگری است. یکی از نخستین کارهایی که شهردارهای انتصابی مورد اعتماد دولت در دیاربکر انجام دادند، تخریب بنای یادبودی بود که به یاد ۳۴ شهروند کرد ساخته شده بود که در دسامبر ۲۰۱۱ هواپیماهای ترکیه اشتباهاً آنها را بمب باران کرده و کشتند. این حادثه ی تلخ موجب عزای عمومی در میان کردها شد.
همچنین پیش از برگزاری جلسه ی آنکارا شهردارهای انتصابی استان وان نام پارکی را که به نام طاهر الجی نام گذاری شده بود، تغییر دادند. طاهر الجی وکیل مدافع حقوق بشر کردها و بسیار مورد احترام بود و قتل او در سال ۲۰۱۵ نیز مردم کرد را شدیداً متأثر و بهت زده کرد.
همین دو اتفاق نشان می دهد که راه رسیدن به صلح چه اندازه ناهموار است اما ناممکن نیست. تمام شرکت کنندگان در جلسه باور داشتند که ترک ها و کردها سرانجام به رغم تمام اختلافات شان زمینه ای مشترک پیدا می کنند.
