اوج تقابل ترکیه و غرب و در راس آن آمریکا پس از کودتای نافرجام ۱۵ جولای سال گذشته بوده است. هرچند قبل از آن نیز زمزمه هایی از طرف سردمداران ترکیه مبنی بر حمایت آمریکا از “پ.ک.ک” وجود داشته است. کودتای ۱۵ جولای و عدم محکومیت عاملین کودتا از طرف کشورهای مطرح اتحادیه اروپا و آمریا و نیز کارشکنی‌‌‌های مقامات اروپایی همزمان با دور تبلیغاتی رفراندوم تغییر قانون اساسی و تنش بین ترکیه و اروپا را می توان سلسله اتفاقاتی دانست که مقامات ترک را به تغییر در سیاست خارجه و تمایل به جبهه اوراسیایی و شرقی مجاب و ترغیب کرده است.

مسئله رفراندوم اقلیم کردستان عراق و کردهای شمال سوریه در کنار وضعیت ادلب و عفرین از جمله موضوعات مهمی است که به احتمال قریب به یقین در گفتگوهای بین سرلشکر باقری و مقامات رسمی ترکیه مورد مذاکره قرار گرفته است.شاید بتوان گفت این موضوعات به نحوی بر هم تنیده و در ارتباط با یکدیگر می‌‌‌باشند که به سختی می توان هرکدام از این موضوعات ذکر شده را به صورت مجزا از قالب گفت‌وگوها بیرون کشیده و در یک فضای مجرد مورد بحث قرار داد.

با حرکت از این مبدا می‌توان سیاست ترکیه در قبال این موضوعات را در قالب چرخش به سمت شرق و تقویت سیاست اوراسیایی مورد بررسی قرار داد.

-نگرانی از تکمیل کریدور صهیونیستی-آمریکایی در شمال سوریه و تمایل به جایگزینی ادلب با عفرین

با توجه به این که در مذاکرات آستانه مدلی از جایگزینی با انتقال نیروهای مخالف سوری و سلفی ها از حلب به ادلب صورت گرفت و نیروهای دولتی با توافق روسیه، ایران و ترکیه با خروج مخالفین از حلب و انتقال به ادلب کنترل این شهر را به عهده گرفته‌‌‌‌اند. بعید نیست این مدل جایگزینی این بار برای عفرین و ادلب صورت پذیرد. این جایگزینی از منظر حکومت ترکیه می تواند بسیار مهم تلقی شود.

ترکیه برای جلوگیری از تشکیل کریدور “پ.ی.د/پ.ک.ک” و رسیدن این نیروها به آب‌‌های مدیترانه و عقیم گذاشتن پروژه آمریکایی-صهیونیستی به شدت نسبت به عفرین و حضور “پ.ک.ک” در آنجا حساسیت نشان می‌‌‌دهد. از طرف دیگر نیروهای دولتی، روسیه و ایران نیز با توجه به برنامه ریزی احتمالی آمریکا برای حمایت از شاخه پ.ک.ک در سوریه موسوم به  “پ.ی.د” برای ورود به ادلب در مقابل این تصمیم حساس تر شده‌‌اند.

می توان گفت با توجه به حضور اکثر نیروهای “پ.ی.د” در عملیات رقه هم اکنون بهترین زمان برای ورود به عفرین از دیدگاه دولت ترکیه می باشد. زیرا نیروهای “پ.ی.د” نمی توانند تمامی نیروهای خود را همزمان در رقه و عفرین متمرکز نمایند. از سوی دیگر در شرایط کنونی برای ترکیه چندان مهم نیست که نیروهای دولتی در دلب حضور داشته باشند یا نیروهای مخالف. برای ترکیه مهم ترین موضوع عدم دستیابی “پ.ی.د” بر ادلب می باشد که اگر این گزاره با حضور ترکیه و نیروهای مورد حمایتش در عفرین در مقابل کنترل ادلب توسط نیروهای دولتی میسر شود برای ترکیه ایده آل خواهد بود. زیرا هم عدم دسترسی “پ.ی.د” به این شهر را تضمین کرده و از طرف دیگر با به کنترل در آوردن عفرین توسط نیروهای مخالف این کشور توانایی بیشتری در سهم خواهی از قدرت در آینده سوریه خواهد داشت.

-کردستان مستقل اما منزوی با قراردادهای انرژی نجومی و وابستگی به مسیر ترانزیت شمال، مدل ایده آل از همسایه مستقل جنوبی از منظر ترکیه 

از زمان مطرح شدن موضوع رفراندوم استقلال اقلیم کردستان، ایران مخالفت خود را با این موضوع اعلام کرده است. ترکیه نیز مخالفت خود را با این اقدام اعلام کرده است اما بار این مخالفت در ترکیه بیشتر بر شانه های روسای حزب ملی گرای خلق و حزب وطن سنگینی می کند که هیچ سهمی از قدرت در حکومت فعلی ترکیه ندارند.

واقعیت این است که مخالفت ترکیه با رفراندوم در کنار قراردادهای انرژی چند ده ساله با زعمای قدرت در اقلیم، حضور نیروها و پایگاه های نظامی این کشور در خاک اقلیم، حرکت موازی رئیس دولت اقلیم کردستان با ترکیه در تقابل با “پ.ک.ک” در یک ظرف نمی گنجد.منطقی ترین گزاره در این مقطع برای توجیه مخالفت ترکیه با رفراندوم بهره برداری ترکیه از کارت ایران و روسیه در سوریه است، به نحوی که ترکیه در نظر دارد با مخالفت ضمنی خود در موضوع رفراندوم، رضایت روسیه و ایران را در موضوع جایگزینی ادلب و عفرین جلب نماید.

در صورت برگزاری رفراندوم و اخذ آرای مثبت برای استقلال، محتمل ترین واکنش از سوی ایران بستن مرزها و فشار بر دولت اقلیم باشد. اما در این میان دولت ترکیه با کمک رئیس دولت اقلیم اقدام به ترانزیت نفت اقلیم به دریای مدیترانه و فروش آن در بنادر ترکیه خواهد کرد و بخشی از نفت این منطقه را نیز برای صنایع سنگین در حال توسعه خود با نازل ترین قیمت خریداری خواهد کرد. کما اینکه در چند سال گذشته نیز این اقدام صورت گرفته است.

ترکیه حتی احتمالا با نزدیکی بیشتر به روسیه در آینده ای نه چندان دور بخواهد پای روسیه را نیز به منطقه اقلیم کردستان باز کند. قراردادهای استخراج نفت اقلیم که حدودا یک ماه پیش به وقوع پیوست نشان از تمایل روسیه برای حضور و نقش آفرینی در این قسمت از خاک عراق دارد.با ورود روسیه به اقلیم کردستان در کنار ترکیه احتمالا ترکیه سعی خواهد کرد اختلاف و تقابل “پ.ی.د”-“دموکرات” را به تقابل روسی-آمریکایی ارتقا دهد.

در صورت وقوع تمامی این اتفاقات و از سوی دیگر قطع شدن مسیر ارتباطی “پ.ی.د” به دریای مدیترانه ترکیه می تواند نفس راحتی از بابت آنچه تهدید امنیتی مرزهای جنوبی خود می داند بکشد. به طوریکه حتی در صورت تشکیل دولت منطقه ای در مناطق تحت کنترل “پ.ی.د” و حتی استقلال اقلیم، این دو جریان کردی نمی توانند به صورت متحد و یکپارچه حرکت نمایند. زیرا منافع روسیه و آمریکا امکان حرکت هماهنگ دو جریان کردی را نخواهد داد.نمونه بارز این نوع تقابل را می توان در تقابل بین کره شمالی و کره جنوبی ملاحظه کرد.

-مواضع آمریکا و اسرائیل در قبال این دو موضوع

اسرائیل در چند سال گذشته سرمایه گذاری کلانی بر روی گسترش روابط با اقلیم کردستان کرده است.تشکیل انجمن های دوستی بین اسرائیل و اقلیم کردستان، حمایت از استقلال اقلیم به عنوان اولین و تنهاترین کشور در منطقه، حضور در میتینگ های تبلیغاتی “آری” به رفراندوم در کشورهای اروپایی و … از جمله این سرمایه گذاری هاست. هرچند آمریکا مخالفت خود را با رفراندوم اعلام کرده است اما این مخالفت نه از سر خیرخواهی و احترام به تمامیت ارضی عراق بلکه انتظار برای رسیدن به موعد مقرر است.

آمریکا اکنون در حال حمایت از “پ.ی.د” برای تقویت و ارتقای سطح آن برای رسیدن به موقعیت اقلیم کردستان است تا بتواند هر دو منطقه را در شرایط مناسب و هماهنگ با یکدیگر در راستای منافع بلند مدت خود در منطقه ، تکمیل پروژه  صهیونیستی-آمریکایی، نزدیک تر کردن اسرائیل به مرزهای ایران و نیز تامین کریدور امن انرژی مهیا کند.

در این میان نکته مهم موضع گیری ایران در قبال سناریوهای احتمالی است. آنچه مشخص است قدرت های منطقه ای و جهانی هرکدام برای سناریوهای احتمالی موجود در شمال عراق و سوریه برنامه مدون و از پیش تعیین شده ای در چنته دارند. در صورت موفقیت رفراندوم استقلال و تاسیس کشور کردستان هریک از این قدرت ها نفع و سهم خود را از این خوان گسترده کسب خواهند کرد. امید است که دستگاه دیپلماسی ایران نیز برنامه مدون و مناسبی برای هرکدام از شرایط پیش آمده داشته باشد.

یادداشت از: مرتضی جعفرپور مقدم