به گزارش کورد پاریز، پس از چهار دهه نبرد خونین میان دولت ترکیه و حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)، نشانه‌هایی از پایان یکی از طولانی‌ترین و پرهزینه‌ترین منازعات خاورمیانه نمایان شده است. فرمان عبدالله اوجالان برای انحلال پ.ک.ک، همراه با تمایل بی‌سابقه رجب طیب اردوغان به گفت‌وگو و همکاری با نیروهای کردی، نه‌تنها سیاست داخلی ترکیه را دگرگون می‌کند، بلکه پیامدهایی ژرف برای آینده کردها در عراق، سوریه و منطقه به‌همراه دارد.
آتش‌بس تاریخی در کوه‌های سلیمانیه
در هفته گذشته، حدود ۳۰ عضو حزب کارگران کردستان ترکیه یا (پ.ک.ک) با لباس‌های نظامی زیتونی‌رنگ، در کنار مقاماتی از عراق و ترکیه، در مجموعه‌ای غاری در کوهستان‌های بیرون از شهر سلیمانیه گرد آمدند. آنان اما برای جنگ نیامده بودند. جنگ‌افزارهایشان را زمین گذاشتند، کمربندهای جنگی را باز کردند، و تفنگ‌های کلاشنیکف خود را در دیگی نقره‌ای‌شکل انداختند و سپس آتش زدند؛ حرکتی نمادین، مشابه جشن نوروز که در فرهنگ کردی نشانه‌ای از نوزایی است.
بسه هوزات، از رهبران ارشد پ.ک.ک، در این مراسم اعلام کرد:
«ما داوطلبانه و آگاهانه سلاح‌هایمان را نابود می‌کنیم، به‌عنوان گامی قاطع برای موفقیت عملی صلح و جامعه‌ای دموکراتیک.»
این مراسم، پایان رسمی درگیری مسلحانه‌ای را اعلام کرد که از ۱۹۸۴ تاکنون، حدود ۴۰ هزار نفر را به کام مرگ کشاند و برآورد می‌شود حدود دو تریلیون دلار هزینه مستقیم و غیرمستقیم بر ترکیه تحمیل کرده باشد.
چرخش تاریخی عبدالله اوجالان
این نقطه عطف با فرمان عبدالله اوجالان، بنیان‌گذار و رهبر پ.ک.ک، ممکن شد. او که از سال ۱۹۹۹ در زندانی در جزیره‌ای در دریای مرمره به‌سر می‌برد، دستور انحلال پ.ک.ک و پایان مبارزه مسلحانه را صادر کرد. اوجالان در پیامی اعلام کرد که آینده جنبش کردی، در چارچوب دموکراسی ترکیه تعریف می‌شود، نه در جدایی‌طلبی یا خودمختاری.
همکاری غیرمنتظره اردوغان با کردها
پس از این تحول، روند خلع سلاح به‌نحو بی‌سابقه‌ای روان پیش رفت. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرد که برای تصویب قوانین تکمیلی مرتبط با روند صلح، ائتلاف حاکم آماده همکاری با قانون‌گذاران کرد است؛ موضعی که برای سال‌ها غیرقابل تصور بود. اردوغان، که همواره احزاب کردی را به تروریسم متهم می‌کرد، این بار از “همراهی” با آنان سخن گفت.
صلح با پ.ک.ک، که هیچ دولتمرد ترک تاکنون موفق به آن نشده بود، اکنون برگ برنده‌ای برای اردوغان است تا با تضعیف تهدیدهای داخلی، تمرکز خود را بر تثبیت نقش منطقه‌ای ترکیه معطوف کند.
از اصلاحات حوزه زبان و فرهنگ تا گفتگوهای سری
اقدامات اردوغان برای حل مسئله کردها به سال ۲۰۰۵ بازمی‌گردد. او زبان کردی را از ممنوعیت خارج کرد، آموزش به زبان مادری را مجاز دانست و رسانه‌هایی به زبان کردی راه‌اندازی کرد. او در همان دهه مذاکراتی پنهانی با پ.ک.ک در اسلو آغاز کرد که سرانجام در ۲۰۱۳ به آتش‌بس منتهی شد.
اما تحولات سوریه و ظهور خودگردانی کردها در شمال این کشور، موسوم به “روژاوا”، شرایط را پیچیده کرد. حمایت آمریکا از نیروهای کرد سوریه، که از دل پ.ک.ک برآمده بودند، و بی‌عملی ترکیه در دفاع از کوبانی، باعث شد کردها از اردوغان فاصله بگیرند. در نتیجه، حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP) به رهبری صلاح‌الدین دمیرتاش از اردوغان حمایت نکرد و روند صلح تضعیف شد.
بازگشت به سرکوب، و سپس بازتعریف سیاست‌ها
پس از شکست صلح، پ.ک.ک به درگیری‌های شهری روی آورد. دولت اردوغان نیز با سرکوب شدید پاسخ داد: بازداشت گسترده سیاستمداران کرد، سلب صلاحیت شهرداران کرد، و عملیات گسترده نظامی با بهره‌گیری از پهپادها و فناوری پیشرفته. تا سال ۲۰۲۳، پ.ک.ک به‌شدت تضعیف شده، به کوهستان‌های شمال عراق عقب رانده شده، و توان عملیاتی‌اش در ترکیه تقریباً از بین رفته بود.
تأثیر جنگ غزه و بازگشت به میز مذاکره
حملات اسرائیل به غزه، به شکل غیرمستقیم بر روابط آنکارا و کردها اثر گذاشت. نگرانی ترکیه از نفوذ احتمالی اسرائیل بر گروه‌های کردی افزایش یافت. این نگرانی باعث شد دولت اردوغان تلاش برای مذاکره با اوجالان را تشدید کند.
دولت ائتلافی اردوغان حتی پیشنهاد حضور اوجالان در پارلمان برای اعلام رسمی پایان مبارزه را نیز مطرح کرد. اوجالان نیز در پاسخ به نگرانی‌ها، تأکید کرد که اجازه نخواهد داد پ.ک.ک به ابزار نیابتی در رقابت‌های منطقه‌ای اسرائیل بدل شود.
نقش متغیر سوریه
با سقوط دولت بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴ و روی کار آمدن احمد الشرع، فرصتی برای ترکیه فراهم شد. دولت جدید سوریه در پی وحدت ملی است و آمریکا، به رهبری دونالد ترامپ، از این پروژه حمایت می‌کند. واشنگتن همچنین پ.ی.د و نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) را تحت فشار گذاشته تا در دولت جدید ادغام شوند و از مطالبه خودگردانی صرف‌نظر کنند.
مظلوم عبدی، فرمانده SDF، همچنان خواستار نوعی خودگردانی و حفظ ساختار نظامی مجزا است، اما ایالات متحده نیز صبر خود را از دست داده و بر اصل «یک کشور، یک ملت، یک ارتش» در سوریه تأکید دارد.
ترکیه در آستانه نظم جدید منطقه‌ای
پایان جنگ با پ.ک.ک، ترکیه را قادر می‌سازد تا مسیرهای تجاری خود را، مانند «جاده توسعه عراق» به خلیج فارس، امن سازد. مسیرهای تجاری از سوریه می‌توانند بازگشایی شوند و مناطق جنگ‌زده میزبان سرمایه‌گذاری و گردشگری شوند.
اردوغان همچنین این موفقیت را برای اهداف سیاسی داخلی استفاده می‌کند. با مهار احتمالی اعتراضات کردها نسبت به بازداشت رقیب سیاسی‌اش، اکرم امام‌اوغلو، و بازداشت ۱۶ شهردار از حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP)، او در پی معامله‌ای سیاسی با حزب دموکراتیک خلق‌ها (DEM) است.
او وعده داده که این حزب کردی را به عنوان نیرویی مشروع بپذیرد و از آن حمایت کند تا در اصلاح قانون اساسی مشارکت کند—قانونی که می‌تواند هم خواسته‌های کردها را به رسمیت بشناسد، و هم زمینه را برای تمدید دوره ریاست‌جمهوری اردوغان پس از سال ۲۰۲۸ فراهم سازد.
آینده‌ای بدون جنگ؟
برای کردها، اکنون فرصتی کم‌سابقه برایبهرمند شدن از حقوق فرهنگی بیشتر، سرمایه‌گذاری در مناطق کردنشین، و امکان بازگشت امن نیروهای پیشین پ.ک.ک به داخل جامعه ترکیه فراهم شده است. برای نخستین بار پس از دهه‌ها، افق صلح و ثبات نه‌فقط در ترکیه، بلکه در سراسر منطقه کردستان—از سوریه تا عراق—نمایان شده است.
و این بار، به نظر می‌رسد که ترکیه مصمم است تا در ایجاد نظمی جدید در منطقه، با رهبران کرد همکاری کند.
