انتخابات و تشکیل دولت در اقلیم کردستان (۱۹۹۲–۲۰۲۵)
🔹 نخستین دوره انتخابات پارلمان کردستان در تاریخ ۱۹/۵/۱۹۹۲ برگزار شد و پس از گذشت ۴۶ روز، در ۴/۷/۱۹۹۲ نخستین کابینه دولت اقلیم کردستان تشکیل شد.
🔹 دومین دوره انتخابات پارلمان کردستان در ۳۰/۱/۲۰۰۵ برگزار شد و پس از ۴۶۲ روز، در ۷/۵/۲۰۰۶ کابینه پنجم دولت اقلیم کردستانتشکیل شد.
🔹 سومین دوره انتخابات پارلمان کردستان در ۲۹/۷/۲۰۰۹ برگزار شد و پس از ۹۵ روز، در ۲۸/۱۰/۲۰۰۹ کابینه ششم و دو سال بعد کابینه هفتم دولت اقلیم کردستان تشکیل شد.
🔹 چهارمین دوره انتخابات پارلمان کردستان در ۲۱/۹/۲۰۱۳ برگزار شد و پس از ۲۷۰ روز، در ۱۸/۶/۲۰۱۴ کابینه هشتم دولت اقلیم کردستان تشکیل شد.
🔹 پنجمین دوره انتخابات پارلمان کردستان در ۳۰/۹/۲۰۱۸ برگزار شد و پس از ۲۸۲ روز، در ۱۰/۷/۲۰۱۹ کابینه نهم دولت اقلیم کردستان تشکیل شد.
🔹 انتخابات ششمین دوره پارلمان کردستان در تاریخ ۲۰/۱۰/۲۰۲۳ در سطح استانهای اقلیم کردستان برگزار شد و تاکنون ـ با گذشت بیش از یک سال و یک ماه (۴۰۸ روز) ـ هنوز چشمانداز روشنی برای تشکیل کابینه دهم دولت اقلیم کردستان وجود ندارد و سناریوهای مختلفی مطرح است.
🔹 در تاریخ ۲/۱۲/۲۰۲۵ یک سال از نخستین جلسه ادای سوگند اعضای ششمین دوره پارلمان کردستان میگذرد؛ با این حال این جلسه همچنان به صورت علنی برگزار نشده است و با وجود سه سال خلأ قانونی و همچنین سپری شدن یک سال از برگزاری انتخابات، اقلیم کردستان همچنان بدون پارلمان باقی مانده است.
انتخابات و تشکیل دولت در اقلیم کردستان (۱۹۹۲–۲۰۲۵)
این نخستین بار نیست که تشکیل دولت در اقلیم کردستان به تأخیر میافتد. کابینههایی که بر اساس نتایج انتخابات در اقلیم کردستان تشکیل شدهاند، هر یک بازههای زمانی متفاوتی را سپری کردهاند تا طرفهای پیروز و تشکیلدهنده دولت بر سر تقسیم پستهای وزارتی و اداری به توافق برسند. اگر به تاریخ حکمرانی در اقلیم کردستان نگاه کنیم، به این واقعیت میرسیم که:
۱. نخستین دوره انتخابات پارلمان کردستان در ۱۹/۵/۱۹۹۲ برگزار شد، اما بهدلیل عدم توافق میان طرفها، دو حزب (اتحادیه میهنی کردستان و حزب دمکرات کردستان) تصمیم گرفتند بهصورت مشترک پارلمان کردستان را اداره کنند و با سیستم پنجاه ـ پنجاه پارلمان را شکل دهند. پارلمان نخستین جلسه خود را در ۴/۶/۱۹۹۲ برگزار کرد و کمتر از دو ماه بعد و پس از ۴۶ روز، در ۵/۷/۱۹۹۲ به کابینه نخست دولت اقلیم کردستان رأی اعتماد داد. پستهای دولتی میان دو حزب و چند حزب دیگر تقسیم شد؛ دکتر فؤاد معصوم بهعنوان نخستوزیر و روژنوری شاوەیس بهعنوان معاون نخستوزیر انتخاب شدند.
مدتی بعد، در ۲۵/۴/۱۹۹۳ کابینه دوم به ریاست کسرت رسول و با معاونت روژنوری شاوەیس تشکیل شد.
پس از پیشرفت محدود در اداره امور داخلی، این تجربه با شکست مواجه شد و به بنبست رسید؛ علت آن درگیری و کشمکش میان دو حزب حاکم (حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان) بود. با وجود تشکیل دولت مشترک، شدت این درگیریها به حدی رسید که در ۱/۵/۱۹۹۴ همهچیز فروپاشید. آغاز جنگ داخلی مانع هرگونه پیشرفت سیاسی، حقوقی و اقتصادی در اقلیم کردستان شد. این جنگ تا اواخر سال ۱۹۹۶ ادامه یافت و عامل تقسیم اقلیم کردستان به مناطق سبز و زرد شد. هر طرف در حوزه نفوذ خود دولت اربیل و سلیمانیه را تشکیل داد. حزب دمکرات کردستان در فاصله زمانی ۲۶/۹/۱۹۹۶ تا ۶/۵/۲۰۰۶ دو کابینه دولتی در منطقه زرد تشکیل داد و اتحادیه میهنی نیز در همان بازه زمانی دو دولت ایجاد کرد.
۲. دومین دوره انتخابات پارلمان کردستان در ۳۰/۱/۲۰۰۵ برگزار شد. پس از آغاز جنگ داخلی در ۱/۵/۱۹۹۴ میان اتحادیه میهنی، این جنگ تا توافق واشنگتن در ۱۷/۹/۱۹۹۸ ادامه داشت؛ توافقی که با فشار ایالات متحده آمریکا به دست آمد. با این حال وضعیت پیشین (دو ادارهای) همچنان ادامه یافت و توافق واشنگتن تنها به توقف جنگ انجامید. پارلمان کردستان در سال ۲۰۰۲ قانون شماره ۱۶ را تحت عنوان «قانون تصویب توافق واشنگتن برای برقراری صلح در اقلیم کردستان عراق میان رهبری حزب دمکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان» تصویب کرد. این اقدامات مانع از شعلهور شدن دوباره جنگ شد، اما از نظر اصلاحات اداری و اداره اقلیم تغییر اساسی ایجاد نکرد و وضعیت تا زمان اشغال عراق در ۱۹/۴/۲۰۰۳ توسط آمریکا و متحدانش ثابت ماند. پس از آن، ضرورت اصلاحات داخلی در اداره اقلیم افزایش یافت و موضوع انتخابات دوباره مطرح شد. انتخابات پارلمان در ۳۰/۱/۲۰۰۵ برگزار و بهعنوان دومین دوره پارلمان پس از سقوط رژیم بعث شناخته شد. سپس در ۲۱/۱/۲۰۰۶ طالبانی و بارزانی توافقنامهای با عنوان «توافق تجدید وحدت دولت اقلیم کردستان» امضا کردند و پس از بیش از یک سال و چهار ماه، در ۷/۵/۲۰۰۶ پارلمان کردستان به کابینه پنجم دولت اقلیم رأی اعتماد داد.
۳. سومین دوره انتخابات پارلمان کردستان در ۲۵/۷/۲۰۰۹ برگزار شد. پارتی و یکیتی با توجه به امضای توافقنامه راهبردی پیشین و کسب اکثریت کرسیها، پس از حدود سه ماه کابینه ششم دولت اقلیم کردستان را تشکیل دادند که در ۲۸/۱۰/۲۰۰۹ رأی اعتماد پارلمان را گرفت. طبق همان توافق، هر حزب دو سال دولت را اداره کند؛ از اینرو پس از پایان دوره کابینه ششم (۲۸/۱۰/۲۰۰۹ تا ۴/۴/۲۰۱۲) و در ۵/۴/۲۰۱۲ پست نخستوزیری به پارتی واگذار و کابینه هفتم تشکیل شد.
۴. چهارمین دوره انتخابات پارلمان کردستان در ۲۱/۹/۲۰۱۳ برگزار شد. گفتوگوها برای تشکیل کابینه حدود نه ماه طول کشید تا اینکه طرفهای سیاسی به توافق برای تشکیل دولتی با پایه گسترده رسیدند و سرانجام کابینه هشتم در ۱۸/۶/۲۰۱۴ رأی اعتماد پارلمان را دریافت کرد.
۵. پنجمین دوره انتخابات پارلمان کردستان در ۳۰/۹/۲۰۱۸ برگزار شد و پس از نه ماه و ده روز، کابینه نهم دولت اقلیم کردستان در ۱۰/۷/۲۰۱۹ با مشارکت سه طرف (پارتی، یکیتی و جنبش تغییر) رأی اعتماد پارلمان را گرفت.
۶. ششمین دوره انتخابات پارلمان کردستان در ۲۰/۱۰/۲۰۲۳ برگزار شد. اکنون با گذشت بیش از یک سال و یک ماه از این انتخابات، هنوز افق روشنی برای تشکیل کابینه دهم دولت اقلیم وجود ندارد و سناریوهای مختلفی مطرح است.
پس از گذشت یک سال از نخستین جلسه ادای سوگند اعضای ششمین دوره پارلمان کردستان ـ بنا بر آخرین گزارش «مؤسسه پژوهشی و توسعه پی» ـ در تاریخ ۲/۱۲/۲۰۲۵ یک سال از آن جلسه میگذرد، اما جلسه همچنان بهطور علنی برگزار نشده است. با وجود سه سال خلأ قانونی و گذشت یک سال از انتخابات، اقلیم کردستان بهدلیل کشمکش نیروهای سیاسی (بهویژه پارتی و یکیتی) همچنان بدون پارلمان است.
در حالی که در طول این یک سال پارلمان باید اقدامات زیر را انجام میداد:
۱. انتخاب هیئت رئیسه پارلمان.
۲. تشکیل کمیسیونهای پارلمان (۱۹ کمیسیون) و انتخاب اعضا و هیئت رئیسه آنها.
۳. انتخاب رئیس جدید اقلیم.
۴. انتخاب کابینه جدید دولت (کابینه دهم).
۵. تصویب قانون بودجه اقلیم برای سالهای ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶.
۶. تصویب چندین قانون جدید.
۷. اصلاح چندین قانون منسوخ.
۸. انتخاب رئیس جدید هیئت دستپاکی با توجه به پایان دوره قانونی هشتساله رئیس قبلی.
۹. انتخاب رئیس جدید دیوان نظارت مالی که چهار سال بدون رئیس بوده است.
۱۰. انتخاب کمیساران جدید کمیسیون مستقل انتخابات و همهپرسی پس از پایان دوره ششساله قانونی آنها.
۱۱. انتخاب رئیس جدید هیئت مستقل حقوق بشر.
۱۲. نظارت بر دهها قانون که توسط قوه مجریه نقض شدهاند.
۱۳. نظارت دقیق بر عملکرد قوه مجریه.
۱۴. آمادهسازی پیشنویس قانون اساسی اقلیم کردستان و رأیگیری درباره آن.
۱۵. ایفای نقش پارلمان بهعنوان بالاترین نهاد قانونی و مرجع مردمی در حل مسائل سرنوشتساز، بهویژه در موضوع بودجه و حقوق کارکنان که هر سال بهدلیل اختلاف اربیل و بغداد با تأخیر پرداخت میشود.
همه این موارد و دهها مسئله مهم دیگر وظیفه پارلمان بود، اما هیچیک از این وظایف قانونی انجام نشد. با وجود وعدههای متعدد احزاب سیاسی به شهروندان و وعدههای صدها نامزد به رأیدهندگان، تنها کاری که نمایندگان انجام دادهاند دریافت حقوق ماهانه بوده است؛ امری که با هیچ قانون، عرف و سنتی سازگار نیست. میتوان نام پارلمان کردستان و اعضایش را بهعنوان طولانیترین تعطیلی علنی و خاموشترین پارلمان در کتاب رکوردهای گینس ثبت کرد؛ در حالی که انتظار میرفت نمایندگان برای بازگرداندن شأن پارلمان تلاش کنند.
برعکس، نهتنها هیچ اقدامی نکردند، بلکه خود به نماد وضعیتی تبدیل شدند که منجر به بیاعتبار شدن فرآیند انتخابات و تضعیف شأن قوه قانونگذاری شده و آشکارا به اراده مردم و نهادهای قانونی اقلیم ظلم میکند؛ وضعیتی که با هیچیک از برنامهها و وعدههای جریانهای سیاسی همخوانی ندارد و در نهایت میتواند به نابودی ساختار سیاسیای بینجامد که با خون و رنج مردم کردستان شکل گرفته است. مسئولیت اصلی این وضعیت در برابر تاریخ بر عهده دو حزب حاکم، یعنی پارتی و یکیتی، است.
