جنگ سوریه و بحران انسانی که به ششمین سال کشیده شده، موج عظیمی از پناهندگان را وارد ترکیه کرده است. در حال حاضر تعداد رسمی پناهندگان به ۳ میلیون نفر رسیده که این کشور را به بزرگ‌ترین میزبان سوری‌ها تبدیل کرده است. از منظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، بحران سوریه بیشترین تأثیر را بر ترکیه داشته است.
به گزارش میدل ایست مانیتور، ترکیه سابقه طولانی در استقبال از پناه‌جویان عرب دارد. در طول جنگ جهانی دوم، حدود دو میلیون عرب از شام و بین‌النهرین در ترکیه مستقر شدند. هجوم عظیم دیگری در سال‌های جنگ میان ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰ و در دوران حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ رخ داد.
موقعیت جغرافیایی ترکیه و نزدیکی‌اش به آسیا و اروپا به همراه شرایط تقریباً مساعد سیاسی و اقتصادی، این کشور را به مقصدی ایده آل برای کشورهای خاورمیانه، آفریقا و اتحاد جماهیر شوروی (بلغارستان، جمهوری آذربایجان) تبدیل کرده که به دلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی وارد این کشور می‌شوند. از اوایل دهه ۱۹۸۰، ترکیه خود را در شرایطی یافت که هزاران پناه‌جو عمدتاً از خاورمیانه، آسیا و آفریقا وارد این کشور می‌شوند.
تداوم درگیری‌ها و تعداد رو به افزایش پناهندگان، ترکیه را با مشکلات و چالش‌های سختی روبرو کرده است. در وهله اول، روزبه‌روز روشن‌تر می‌شود که پناهندگان به این زودی به کشور خود باز‌نمی‌گردند. این موضوع مشکلات سیاسی جدی‌ای برای دولت ایجاد می‌کند. دولت ترکیه باید تصمیم بگیرد که آیا به پناه‌جویان اجازه ماندن در ترکیه را دهد یا نه؛ که در صورت ماندگار شدن پناه‌جویان باید نیازهای فوری آن‌ها از جمله آموزش و پرورش، اشتغال، بهداشت، مسکن و … برآورده شود.
بااینکه جابه‌جایی تعدادی از پناهندگان سوری اجتناب‌ناپذیر است، مفاهیم اولیه حضور سوری‌ها به‌عنوان “مهمان” دارد کم‌کم جای خود را به تمرکز بر مشکلات ادغام در جامعه می‌دهد. جدای از روابط تاریخی، ویژگی‌های جمعیتی شهر یا منطقه میزبان است که موقعیت را برای حضور سوری‌ها تعیین می‌کند.
در برخی موارد، درگیری یک احتمال ملموس است: برای مثال خاندان علوی (یک خاندان شیعه که خانواده اسد نیز جزو آن است) در شهرهای مرزی هاتای شدیداً با افزایش تعداد سوری‌های سنی در این مناطق مخالف‌اند. بعلاوه کردهای سوریه زندگی در مناطق عمدتاً کردنشین را ترجیح می‌دهند؛ درحالی‌که اکثریت قریب به‌اتفاق ترک‌ها ترکمن‌های فراری را با آغوش باز می‌پذیرند.
از سه میلیون پناهنده ثبت‌شده سوری در ترکیه، حدود ۵۴% کودکان هستند و تقریباً همین تعداد زن و مرد وجود دارد (حدود ۲۳%). دولت ترکیه ۲۶ اردوگاه پناهندگی ایجاد کرده که ۲۶۰ هزار پناهنده را در خود جای‌داده است. اکثر پناهندگان سوری (بیش از ۹۰ درصد) خارج از اردوگاه در مناطق شهری و روستایی زندگی می‌کنند. البته تمام سوری‌هایی که خارج از اردوگاه زندگی می‌کنند ثبت‌نشده‌اند و تخمین زدن جمعیتشان دشوار است.
توزیع جغرافیایی دقیق پناهندگان ثبت‌شده و نشده خارج از اردوگاه‌ها با توجه به حرکات و جابه‌جایی‌های داخلی، کار بسیار دشواری است. هرچند اکثراً در تمام ۸۱ استان پراکنده‌اند؛ که حدود دو سوم آن‌ها در ده استان در جنوب شرقی ترکیه ساکن‌اند: آدانا، آدیامان، غازی عینتاب، هاتای، قهرمان مرعش، کیلیس، مالاتیا، ماردین، عثمانیه و شانلی اورفه.
علاوه بر این، به نظر می‌رسد جریان جدیدی از حرکت به سمت دیگر مناطق ترکیه، به‌خصوص مراکز شهری، به وجود آمده است که حدود ۴۰۰ هزار پناهنده سوری تنها در استانبول ثبت‌شده‌اند. تمرکز جمعیت پناهندگان بیش از هر جا در این شهر است.
حضور تعداد رو به رشد سوری‌ها در ترکیه تأثیر عمیقی بر مسائل اقتصادی، اجتماعی و همچنین سیاسی این کشور خواهد داشت. همچنین، وخامت شرایط سیاسی و انسانی در داخل روسیه ادامه دارد. ترکیه چگونه با این مشکلات روبرو می‌شود و چه توصیه‌هایی برای برخورد بهتر با آن‌ها وجود دارد؟
زمانی که معلوم شد پناه‌جویان سوری تنها “مهمانان موقت” نیستند، نیاز به انطباق گسترده‌تر با بحران پناهندگان بیشتر حس شد. در پاسخ، ترکیه شروع به ساخت و ایجاد ظرفیت‌های نهادی و زیرساختی کرد تا بتواند “پناهندگان دائمی” را که می‌خواهند به حضور خود در این کشور ادامه دهند، در جامعه بگنجانند.
بیشتر (اما نه همه) جمعیت عرب در ترکیه سنی هستند که دین غالب در ترکیه می‌باشد. به گفته لوک کافی محقق و متخصص مسائل امنیتی در اقیانوس اطلس و اوراسیا، در برخی موارد ویژگی‌های فرهنگی مشترکی میان اقوام ترک و اقلیت عرب وجود دارد. این مسئله ادغام در ترکیه را برای عرب‌های نسبت به دیگر گروه‌ها (مثلاً ارمنی‌ها) آسان‌تر کرده است. هرچند ممکن است با هجوم عظیم پناهندگان عرب به ترکیه، این موضوع تغییر کند.
ترکیه شبیه به یک “اسفنج بشردوستانه” عمل کرده است که صرف‌نظر از دین، مذهب و زمینه‌های قومی پناهگاه امنی برای افراد بی‌شمار ایجاد کرده است. رئیس‌جمهور رجب طیب اردوغان گفت: “ما در سال ۲۰۱۱ با مواجه با موج پناهندگان سوری سیاست درهای باز را پیش گرفتیم و اکنون میزبان حدود سه میلیون پناهنده سوری با پیشینه‌های قومی، مذهبی و فرقه‌ای مختلف هستیم. در پنج سال گذشته ترکیه ۱۰ میلیارد دلار برای فراهم کردن بهداشت و درمان، آموزش و مسکن رایگان به پناهندگان هزینه کرده است.”
هر کشوری یک‌زمانی به حداکثر ظرفیت خود برای جذب پناه‌جو و مهاجر می‌رسد؛ به‌خصوص اگر به درجه‌ای برسد که منابع اقتصادی و اجتماعی جوابگوی پذیرش افراد بیشتر نباشد. بنابراین پذیرش بلندمدت و حل‌وفصل مشکل پناهندگان، به رویکردی جامع، یکپارچه و دقیق نیاز دارد. همچنین همکاری بیشتر میان سیاست‌گذاران، پزشکان و سازمان‌های جامعه مدنی در زمینه‌های مختلف ازجمله سلامت، آموزش و اشتغال را ضروری می‌کند. بعلاوه، نیاز به همکاری و پشتیبانی‌های بین‌المللی قوی دارد.
