چشم انداز تحولات حاکم بر منطقه گواه آن است که به نحو قابل توجهی بر میزان تنش میان حزب دموکرات کُردستان عراق و پ.ک.ک (بویژه بر سر شنگال) افزوده شده است، امری که یحتمل به درگیری نظامی فی مابین ختم خواهد شد. حمایت دولت‌های مرکزی عراق و سوریه از موضع حزب دموکرات و تلاش حکومت دمشق برای استیلا بر مناطق اشغالی شمال سوریه، عملا زمینه ایزوله و محاصره پ.ک.ک را در آینده‌ای نزدیک فراهم خواهد ساخت.

.

کوردپاریز/ جدال میان گروه های مسلح کُرد در شمال عراق و شمال سوریه به نحو چشمگیری در خلال هفته های اخیر افزایش یافته تا آنجا که ناظرین منطقه‌ای، احتمال وقوع نزاعی فراگیر را محتمل شمارده‌اند. نگاهی به سر خط رسانه‌ای طرفین در روزهای اخیر و متهم کردن دیگری به خیانت به آرمان کُردها گواه یک منازعه شدید میان حزب دموکرات کُردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی (پ.د.ک) و گروه تروریستی پ.ک.ک را، می دهد. تلاش برای محاصره عناصر وابسته به پ.ک.ک در شنگال و پاتک اخیر پ.ک.ک به پیشمرگه های کُرد در دهوک بشدت بر میزان تنش ها در شمال عراق افزوده است.

.

چرا جدال بالا گرفت؟

نقطه‌ی عطف و آغازین، تشدید درگیری های درون کُردی را می توان به آغاز جنگ داخلی در سوریه نسبت داد. جنگی که در آن، دولت مرکزی سوریه برای حراست از تمامیت ارضی این کشور به رویارویی مستقیم با گروه های متعدد تروریستی پرداخت. حمایت صریح و شدید ترکیه، قطر و سعودی از گروه های تروریستی و تعدد آنان موجب شد تا دولت مرکزی دمشق در همان ابتدا در توافقی نانوشته، نیروهای خود را از شمال سوریه (مناطق کُردنشین این کشور)، فرا خوانده و با نیروهای کُرد بر سر عدم درگیری با یکدیگر به تفاهم دست یابند.

نگاهی به نقشه مناطق کُردنشین سوریه گواه آن است که عموم کُردهای این کشور در سه منطقه مجزا کوبانی، عفرین و جزیره سکونت یافته اند. کُردهای سوریه با جمعیتی قریب به دو تا سه میلیون نفر، عموما در مناطق همجوار با مرزهای ترکیه سکنی گزیده اند. فضای ناشی از جنگ حاکم بر سوریه، فرصت مناسبی را برای پ.ک.ک فراهم ساخت تا دامنه درگیری هایش با دولت آنکارا از منطقه کوهستانی قندیل به درون سوریه نیز بکشاند. 

پ.ک.ک در خلال سال های اخیر موفق گردید تا با تاسیس شاخه‌ی سوری اش (پ.ی.د) و شبه نظامیان وابسته به آن (ی.پ.گ)، زمام امور را در شمال سوریه از آن خود نماید. نفوذ فزاینده پ.ک.ک در شمال سوریه اما با نگرانی فزاینده ترکیه همراه بود. تلاش پ.ک.ک برای وصل نمودن کانتون‌های سه گانه کُردنشین سوریه به یکدیگر با خشم ترکیه همراه شد.

دولت اردوغان اگرچه در ابتدا به حمایت صریح از معارضین بشار اسد پرداخت، با این حال و بدلیل آگاهی نسبت به تمایلات تجزیه‌طلبانه حاکم بر مناطق کُردنشین سوریه، نسبت به شکل‌گیری هر گونه خودمختاری در این منطقه بشدت هراسان بود. لذا در ابتدا با حمایت از مسعود بارزانی پرداخت و با آگاهی از رقابت درونی حزب دموکرات با پ.ک.ک و روابط حسنه اربیل با آنکارا، کوشید تا زمینه بسط نفوذ حزب دموکرات در مناطق کُردنشین سوریه را فراهم آورد تا از این رهگذر هم زمینه تسلط و نفوذ پ.ک.ک را در منطقه کم نماید و هم مانع از ورود نظامی و هزینه های احتمالی حاصل از حضور ارتش این کشور در شمال سوریه شود.

عدم موفقیت حزب دموکرات در شمال سوریه نهایتا به تشدید تنش ها میان حزب دموکرات و پ.ک.ک منجر شد. نهایتا ارتش ترکیه به شمال سوریه حمله نموده و مناطق حائلی را در برخی نقاط مرزی ایجاد نمود. استیلا بر شهر کُردنشین عفرین (یکی از کانتون‌های سه گانه) و ایجاد منطقه حائل در شهر جرابلس همگی در راستای عدم تحقق خواست قلبی پ.ک.ک در اتصال مناطق کُردنشین سوریه به یکدیگر ارزیابی می شود.

.

ریشه نزاع در کجاست؟

از زمان فروپاشی امپراطوری عثمانی در سال های پس از جنگ جهانی اول تا به امروز، گروه های کُرد در سوریه، عراق و ترکیه در راستای ایجاد دولتی خودمختار و یا مستقل در این مناطق کوشیده اند. تمایلات تجزیه طلبانه به مناطق کُردنشین ایران نیز در خلال سالهای بعد کشیده شد.

در طول دهه های یاد شده و به فراخور تمایلات حاکم بر هر منطقه، شاهد ایجاد گروه های متعدد کُرد نظیر کومله و دموکرات در ایران، اتحادیه میهنی، گوران و حزب دموکرات در عراق و… بوده ایم. با این حال و در طول چهار دهه اخیر، پ.ک.ک به رهبری عبدالله اوجالان و با تکیه بر آرای مارکسیستی کوشید تا پا را از تحرکات منطقه ای در ترکیه فراتر نهاده و عملا به تاسیس شبکه ای بین المللی مبادرت ورزد. از همین رو گروه یاد شده اقدام به تاسیس شاخه هایی در عراق، سوریه و ایران نمود. تاسیس شاخه های جدید با منافع گروه هایی که پیشتر در منطقه فعال بودند؛ دچار تعارض گردید، آنچنان که به طور نمونه شاهد زد و خورد و درگیری های متعددی میان حزب دموکرات کُردستان ایران و پژاک (شاخه ایرانی پ.ک.ک) بوده ایم.

علاوه بر نکته یاد شده، تمامیت خواهی گروه‌های مُسلح کُرد و تلاش برای بسط و استیلای هر یک بر دیگری زمینه نزاع‌های متعددی را فراهم نموده تا آنجا که پس از ایجاد منطقه پرواز ممنوع در شمال عراق و پس از اخراج صدام حسین از کویت در جنگ اول خلیج فارس، گروه های مسلح کُرد در شمال عراق به جان یگدیگر افتاده و پنج هزار تن از یکدیگر را به قتل رساندند. رخدادی که نهایتا به تقسیم اقلیم کُردستان به دو منطقه سلیمانی و اربیل منجر شد.

حمله دوم آمریکایی‌ها به عراق و ایجاد خودمختاری کامل برای کُردها در شمال عراق موجب گردید که مسعود بارزانی رهبر حزب دموکرات کردستان، به سبب این رخداد و ایجاد دولتی نسبتا مشروع در منطقه و جهان، خویشتن را در جایگاه رهبری کُردها قرار دهد، امری که با نارضایتی فزاینده پ.ک.ک همراه بوده است.

تلاش اقلیم برای داشتن مناسبات اقتصادی آرام و مطمئن با همسایگانش موجب شده تا آنها دست از حمایت عملی از گروه های مسلح کُرد در دیگر کشورها کشیده و عملا درپی ادغام در جامعه بین المللی گام بردارند. در خلال دو دهه اخیر، پ.ک.ک و دیگر شبه نظامیان کُرد کوشیده اند تا با استفاده از ایجاد منطقه اقلیم و ضعف نظامی حزب دموکرات، در مناطق شمالی اقلیم و بویژه کوه های قندیل، پایگاه های نظامی متعددی را برای خود ایجاد نمایند. امری که با خشم ترکیه همراه شده و گاها شاهد حملات نظامی ترکیه به این مناطق می باشیم.

.

نزاع بر سر شنگال

حمله برق آسای تکفیری های داعش به عراق و سقوط پی در پی شهرهای این کشور زمینه استیلای تروریست های سلفی را بر یک سوم خاک عراق فراهم آورد. شهر شنگال با داشتن جمعیت قابل توجه ایزدی از جمله شهرهایی بود که مورد هجوم تروریست ها قرار گرفته و آنها جنایتی تاریخی را در این منطقه مرتکب شدند. با حمله داعش به منطقه، پیشمرگه های حزب دموکرات بلافاصله شهر شنگال را رها کرده و زمینه را برای پیشروی تکفیری ها فراهم نمودند. در این میان، این شبه نظامیان پ.ک.ک بودند که فرصت را غنیمت شمردند و به تنهایی به حمایت از ایزدی ها پرداختند.

با آزادی شنگال، عملا شهر در کنترل عناصر وابسته به پ.ک.ک قرار گرفت. امری که با خشم حزب دموکرات کُردستان همراه شد.

از زمان آزادی شنگال تا به امروز، زمام امور شهر بدست ایزدی های نزدیک به پ.ک.ک قرار دارد. اهمیت راهبردی شنگال در کنار مرزهای سوریه برای پ.ک.ک از اهمیت فزاینده ای برخوردار است. نیروهای پ.ک.ک دلیل نفوذ در کُردستان سوریه، به شهر شنگال به عنوان تنها نقطه ای نگاه می نمایند که فضای تنفسی برای کُردهای سوری محسوب شده و عملا به روزنه تنفس و راه ورود این منطقه به جهان خارج ارزیابی می شود.

پس از استقرار مصطفی الکاظمی در سِمت نخست وزیری عراق وی در توافقی با بارزانی تلاش می کند، عملا کنترل منطقه شنگال را به حزب دموکرات بسپارد، رخدادی که با خشم پ.ک.ک همراه شده است. دولت ترکیه نیز از توافق اخیر بشدت استقبال نموده و خواستار اخراج پ.ک.ک از عراق شده اند. پیشمرگه های کُرد وابسته به حزب دموکرات در طول روزهای اخیر مکررا کوشیده تا با اعزام نظامیان خود به منطقه، عملا زمینه اخراج پ.ک.ک از شنگال را فراهم نماید، امری که با مقاومت شدید پ.ک.ک همراه بوده و می رود تا به نزاعی فراگیر بدل شود.

.

برنده منازعه کیست؟

کشور ترکیه با دارا بودن قریب به ۱۵ میلیون کُرد، بیشترین جمعیت کُردهای جهان را به خود اختصاص داده است. در میان جوامع کُردی نیز، پ.ک.ک سعی دارد که خود را به رهبر بلامنازع کردها معرفی کند. همین مسئله موجب شده تا مسعود بارزانی نگران برخورد احتمالی با این گروه باشد. فارغ از هواداران پ.ک.ک در اقلیم کُردستان، احزاب گوران و اتحادیه میهنی که عموما در سلیمانیه و حلبچه مستقرند نیز از تضعیف احتمالی موقعیت بارزانی در شمال عراق جهت تقویت موقعیت خویش استقبال خواهند نمود.

در سوی دیگر ماجرا، پ.ک.ک حمایت کُردهای مستقر در سوریه را نیز با خود به همراه دارد؛ لذا حزب دموکرات جهت برخورد نظامی با  پ.ک.ک، با مشکلات متعددی روبرو خواهد شد.

با این حال حزب دموکرات کُردستان از حامیان بین المللی به مراتب بیشتری در این منازعه برخوردار است. پ.ک.ک از منظر آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد به عنوان سازمانی تروریستی شناخته می شود. امری که به منزله حمایت لفظی اروپا و آمریکا از جناح بارزانی ارزیابی می شود. در سوی دیگر ماجرا کشور قدرتمند ترکیه قرار دارد که جهت نابودی و ایزوله پ.ک.ک از هر گونه حمایت مالی و لجستیکی از حزب دموکرات دریغ نخواهد ورزید. با آغاز مناقشه نظامی میان طرفین، احتمال مداخله نظامی ترکیه در منطقه نیز دور از انتظار نیست. فضای فوق زمینه مساعدی را برای بشار اسد نیز در سوریه فراهم ساخت. با نابودی عمده گروه های سلفی در سوریه، دولت سوریه خواستار بازپس گیری و کنترل بر مناطق مزری این کشور است، امری که تا کنون در اِعمال آن ناکام بوده است. ورود پ.ک.ک و پ.ی.د به جنگ با پ.د.ک، فرصت مناسبی را برای حمله ارتش سوریه به مناطق خودمختار کُردنشین واقع در شمال سوریه و برخی شهرهای کلیدی نظیر حَسَکه فراهم خواهد ساخت.

چشم انداز تحولات حاکم بر منطقه گواه آن است که به نحو قابل توجهی بر میزان تنش میان حزب دموکرات کُردستان عراق و پ.ک.ک (بویژه بر سر شنگال) افزوده شده است، امری که یحتمل به درگیری نظامی فی مابین ختم خواهد شد. حمایت دولت‌های مرکزی عراق و سوریه از موضع حزب دموکرات و تلاش حکومت دمشق برای استیلا بر کانتون‌های کُردنشین شمال سوریه، عملا زمینه ایزوله و محاصره پ.ک.ک را در آینده‌ای نزدیک فراهم خواهد ساخت.