شهاب نورانی
در تاریخ ۱۲ مه سال جاری، حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) انحلال خود را اعلام کرد. این اقدام بازتاب‌های گسترده‌ای در فضای سیاسی عراق، به ویژه در میان جریان‌های شیعه، به همراه داشت؛ به گونه‌ای که بسیاری از شخصیت‌های سیاسی این کشور، با استقبال از این تصمیم، بر این نکته تأکید کردند که دیگر ترکیه بهانه‌ای برای حضور نظامی در خاک عراق ندارد.
برای نمونه، دفتر سیاسی سازمان بدر در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ترکیه حضور نیروهای خود در شمال عراق و انجام عملیات زمینی، هوایی و اطلاعاتی‌اش را با حضور حزب پ.ک.ک توجیه می‌کرد و اکنون که این حزب انحلال خود و توقف عملیات نظامی‌اش علیه ترکیه را اعلام کرده است، دیگر توجیهی برای ادامه حضور نظامی ترکیه در خاک عراق وجود ندارد.» در همین راستا، قیس الخزعلی، دبیرکل جنبش عصائب اهل حق نیز اظهار داشت: «اعلام انحلال حزب پ.ک.ک، تمامی بهانه‌ها و دلایل اشغالگری ارتش ترکیه را از میان برداشته است.»
بر همین اساس، در این یادداشت، نخست به وضعیت حضور نیروهای پ.ک.ک در عراق پرداخته می‌شود و سپس عوامل مؤثر در خصوص امکان یا عدم امکان خروج نیروهای نظامی ترکیه از خاک این کشور بررسی خواهد شد.
وضعیت حضور نیروهای پ.ک.ک در مناطق شمالی عراق
به طور کلی، حدود ۸۰ درصد از نیروهای پ.ک.ک دارای تابعیت ترکیه هستند. این نیروها از سال ۱۹۸۴ در رشته کوه‌های قندیل مستقر شده بودند. با این حال، از دهه ۱۹۹۰ و به ویژه پس از خارج شدن استان‌های سلیمانیه، اربیل و دهوک از حاکمیت دولت مرکزی عراق، حضور این نیروها در مناطق کردنشین شمال عراق افزایش و گسترش یافت. در سال ۲۰۱۴، و همزمان با حمله داعش به عراق و بی تفاوتی پیشمرگه‌های وابسته به حزب دموکرات کردستان در قبال مناطق ایزدی‌ن شین مانند سنجار در استان نینوا، نیروهایی از پ.ک.ک به این مناطق نیز وارد شدند تا از ایزدی‌ها در برابر داعش محافظت کنند.
در نتیجه این تحولات، گستره جغرافیایی فعالیت پ.ک.ک در عراق به حدود ۴ هزار کیلومتر مربع افزایش یافت. مهم‌ترین مناطق حضور این حزب در عراق شامل رشته کوه‌های قندیل، مناطق سیدکان، فیشخابور و دیگر نواحی واقع در استان‌های دهوک، سلیمانیه و اربیل و تا حدودی استان نینوا می‌شود. گفته می‌شود تعداد نیروهای پ.ک.ک در عراق به ۶ هزار نفر می‌رسد و این نیروها به سلاح‌های سنگینی مجهز هستند که توانایی حمله تا شعاع ۸۰۰ کیلومتری را دارا می‌باشند از سوی دیگر، به دلیل درگیری‌های میان این حزب و نیروهای ترکیه در خاک عراق، طبق برخی آمارها، حدود ۶۰۲ روستا در اقلیم کردستان یا تخلیه شده یا در معرض خالی شدن از سکنه قرار گرفته‌اند که از این میان، حدود ۴۰۰ روستا متعلق به استان دهوک هستند.
وضعیت و عوامل مؤثر بر خروج نیروهای ترکیه از خاک عراق
با توجه به تحولات کنونی، به نظر نمی‌رسد که در کوتاه مدت نیروهای نظامی ترکیه خاک عراق را ترک کنند. به احتمال زیاد، یکی از بهانه‌های ترکیه برای ادامه حضور خود، نابودی کامل تجهیزات و پایگاه‌های نظامی حزب پ.ک.ک در خاک عراق خواهد بود. اما در بلند مدت، عواملی وجود دارند که می‌توانند بر روند خروج نیروهای ترکیه از عراق تأثیرگذار باشند. این عوامل عبارت‌اند از:
۱. یکی از این عوامل، عضویت نیروهای ایزدی، مانند یگان‌های حفاظت از سنجار و نیروهای ایزدخان، در ساختار حشد شعبی است. ترکیه این نیروهای مستقر در شهرستان سنجار را وابسته به پ.ک.ک می‌داند و ممکن است همانند مسئله ادعای عضویت برخی نیروهای پ.ک.ک در نیروهای کرد (قسد) در سوریه، این موضوع را نیز بهانه‌ای برای تداوم حضور خود در عراق قرار دهد یا خواستار خلع سلاح این نیروهای محلی شود.
۲. عامل دیگر، توافق نامه سنجار است که در سال ۲۰۲۰ و در دوران دولت مصطفی الکاظمی میان دولت فدرال عراق و دولت اقلیم کردستان به امضا رسید. بر اساس این توافق، مسئولیت تأمین امنیت منطقه سنجار به عهده پلیس محلی، با همکاری دولت‌های فدرال و اقلیم، گذاشته شد و مقرر گردید که سایر گروه‌های مسلح از این منطقه خارج شوند ترکیه ممکن است اجرای کامل این توافق‌نامه را پیش شرطی برای خروج نیروهای خود از عراق قلمداد کند.
۳. عامل سوم، ساختار درونی نیروهای پ.ک.ک در عراق است. این احتمال وجود دارد که برخی از نیروهای این حزب به صورت مستقل عمل کنند و تصمیم بگیرند که همچنان به مبارزه مسلحانه خود ادامه دهند. در چنین حالتی، ترکیه ممکن است این موضوع را نیز بهانه‌ای برای حفظ حضور نظامی خود در عراق تلقی کند.
در مجموع، مجموعه این عوامل موجب می‌شود که مسئله خروج کامل نیروهای نظامی ترکیه از خاک عراق با ابهام‌هایی حتی در بلند مدت مواجه باشد. از همین رو، این احتمال وجود دارد که ترکیه به جای خروج کامل نیروهایش، به دنبال یافتن سازوکار جدیدی برای ساماندهی وضعیت حضور خود با دولت عراق باشد؛ سازوکاری که بتواند حضور نظامی ترکیه را در چارچوبی رسمی و با توجیه سیاسی دیگرى ادامه دهد.
