ترکیه و اردوغان بعد از کودتای نافرجام مسیر ناهمواری را در پیش دارد و روز به روز وضعیت بغرنج تر می شود. یکی از این ناهمواری ها بالا گرفتن تنش میان اتحادیه اروپا و این کشور در رابطه با اقدامات و پاکسازی های گسترده مخالفان است. ترکیه پاکسازی کرد و اتحادیه اروپا انتقاد، ترکیه انتقاد اروپا را نه تنها نپذیرفت بلکه آن را به خنجر از پشت تفسیر کرد و در این روزها آلمان و اتریش در راس این انتقادات رد و بدل شده قرار دارند. ترکیه در پی مخالفت آلمان با پخش سخنرانی اش در برگزاری راهپیمایی در شهر کلن و مخالفت اتریش با برگزاری تجمع حامیانش در وین اروپا را به لغو یکجانبه و خروج از توافق پناهندگان تهدید کرد و برای اجرای آن شرط و شروط گذاشت که مهمترین آن بندی از توافق نامه در مورد لغو صدور ویزا به شهروندان ترک بود.اما آلمان و اتریش می گویند به ترکیه باج نخواهند داد. اینک جای سوال است که افزایش تنش ها میان ترکیه و اتحادیه اروپا به خصوص آلمان و اتریش را باید به منزله به تاریخ پیوستن حضورترکیه در اتحادیه اروپا بدانیم؟
دیر زمانی بود که ترکیه سودای الحاق به اتحادیه اروپا را در سر می پروراند. با طی سالهای متمادی همه چیز از موفقیت ترکیه در این راستا خبر می داد. هرچند فرانسه مدام در این راه بر طبل مخالفت پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا می کوبید اما امیدها قوی تر از گزینه رها کردن این مسیر بود تا اینکه انقلابات عربی در خاورمیانه به وقوع پیوست. گویی باد انقلابات همه روبنای سیاسی دموکراتیک در ترکیه را با خود برد و هسته مغشوش و در هم برهم جامعه ترکیه را نمایان کرد. ترکیه یک پا در اروپا و پای دیگر در خاورمیانه باید خود را با این وقایع هماهنگ می کرد. نمی توانست که از هر دو گزینه صرف نظر کند. گزینه نگاه به شرق و نوعثمانی گری را برگزید و سیاست هژمونی در خاورمیانه را پی گرفت. این گزینش به همان میزان که مخالفت ها را در خارج بر می انگیخت به همان میزان نیز در داخل مسئله ساز می شد. هر گام که جلو می رفت تصادمات نمایان تر می شد و مخالفت ها با تخطی از اصول دموکراتیک افزون می شد. اردوغان اما اصول و قانون را به باد فراموشی سپرد و در داخل و خارج ترک تازی کرد و به سمت اقتدارگرایی حرکت کرد. سیاست سرکوب در داخل و مداخله در خارج شمار مخالفان را در خارج و داخل افزایش داد و موانع اردوغان در این مسیر بی شمار شد، تا اینکه کودتا به وقوع پیوست. کودتا نمایشی بود یا واقعی نعمتی شد برای اقدامات اردوغان. پاکسازی گسترده در داخل و حرکت به سمت اقتدارگرایی به شدت بیشتر و ارائه تصویر جدید از دموکراسی نگرانی در جامعه اروپا را برانگیخت و انتقادات را علیه او روانه کرد تا جایی که تنش ها با اروپا افزایش یافت و حرف های رد و بدل شده میان مقامات ترکیه با مقامات آلمان و اتریش آن کور سوی امید برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا را مسدود کرد و سودای ترکیه اروپایی را خشکاند.
ناامیدی ترکیه در پیوستن به اتحادیه اروپا
علی بید گلی کارشناس مسائل اروپا در همین زمینه به «ابتکار» گفت: داود اوغلو نخست وزیر ترکیه به دلیل زیاده طلبی های اردوغان کناره گیری کرد. اردوغان نیز به دنبال این بود که کشورش را به عضویت اتحادیه اروپا درآورد و به گونه ای وارد بازار مشترک اتحادیه اروپا شود اما علی رغم این تلاش ها دو موضوع مانع عمده ای شد در این خواسته ترکیه: یکی نسل کشی ارامنه بود زیرا ارامنه به جهان مسیحیت تعلق داشتند و دیگری عدم رعایت حقوق بشر در ترکیه بود که انتقاد اروپایی ها را در پی داشت. در سوی دیگر ماجرا حدود دو ماه پیش بود که فرانسوا اولاند اعلام کرد که اتحادیه اروپا به جهان مسیحیت تعلق دارد و با این حرف نشان داد که کشوری چون ترکیه که به جهان اسلام تعلق دارد نمی تواند امیدی به پیوستن به اتحادیه اروپا داشته باشد.
پی گیری سیاست نگاه به شرق و نوعثمانی گری از سوی اردوغان
بیدگلی ادامه داد: ترکیه پیش از این سیاست نوعثمانی گری و نگاه به شرق را در پیش گرفته بود. در زمان انقلابات عربی به خصوص تغییر دولت ها در شمال آفریقا به خصوص در مصر تلاش کرد که ترکیه را به عنوان الگویی برای حکومت های جدید در شمال آفریقا معرفی کند. نخست وزیر این کشور نیز دو سفر به شمال آفریقا داشت و دیدیم که از اخوان المسلمین و روی کار آمدن مرسی در مصر حمایت کرد و این وضعیت می توانست موقعیت ترکیه را در خاورمیانه ارتقا دهد. اما کودتای سیسی علیه مرسی و براندازی اخوان المسلمین مصر را با ترکیه دشمن کرد. بعد از کودتا علیه مرسی بود که ترکیه اتحادیه اروپا و آمریکا را مورد انتقاد قرار داد و از سیاست های دوگانه آنها حرف زد. در همین زمان نیز بحران سوریه در همجورای مرزهای ترکیه زمینه ای را برای ترکیه فراهم کرد که بر وقایع خاورمیانه سوار شود. ترکیه برای کنترل سوریه، براندازی اسد و جلوگیری از شیعه گری مثلثی با قر و عربستان تشکیل داد و به سیاست های دخالت در سوریه و تغییر حکومت سوریه مصر بود. اما بعد از گذشت ۵ سال ترکیه نه تنها توفیقی نیافت بلکه در مسائل داخلی با بحران هایی مواجه شد. انتخابات پارلمانی در ترکیه برآمدن کردها با رای بی سابقه و شیوع اقدامات تروریستی روز به روز اردوغان را به سمت اقدامات اقتدارگرایانه و سرگوب گرانه تری کشاند و با رفتن داود اوغلو وضعیت روز به روز بدتر شد.
مشکلات و موانع داخلی نو عثمانی گری و شکل گیری کودتا
سیاست خارجی نوعثمانی گری و نگاه به شرق اردوغان با کوهی از مشکلات در داخل مواجه بود. اردوغان برای اینکه با دستی باز به اقدامات خودش ادامه دهد در پی حلول آتاتورک در خود بود و به همین دلیل با شورای قانون اساسی کشور به خصوص در دو مورد مشکل داشت. اول اینکه اردوغان سکولاریسم موجود در قانون اساسی را مغایر با اهداف خود می دید و دوم اینکه در پی این بود که نظام پارلمانی را به ریاستی تبدیل کند و با برداشتن این دو مورد ریاست جمهور مادام العمر ترکیه شود. علاوه بر این اردوغان با بخشی از بدنه ارتش که غرب گرا بودند مشکل داشت. قابل ذکر است که سه ارتش در خاورمیانه از جمله ارتش ترکیه، پاکستان و مصر تحت نظر آمریکا هستند. این موضوعات دست به دست هم دادند و اقدامات سرکوب گرایانه اردوغان را افزایش دادند و بر میزان مخالفان او در داخل و خارج افزودند. این روند ادامه یافت تا اینکه کودتا رخ داد، کودتا هرچند مشکوک بود اما هر چه بود به نفع اردوغان تمام شد. اردوغان بعد از کودتا به دنبال این است که تمام مشکلات داخلی گفته شده و سیاست های اشتباه در خارج را به گونه ای جبران کند. بنابراین دست به پاکسازی گسترده ای در ساختارهای مختلف کشور از ارتش، اداره اطلاعات و قوه قضائیه گرفته تا آموزش و پرورش و دیگر نهادها دست به تسویه حساب زد. چنین اقداماتی مغایر با مولفه های دموکراتیک اتحادیه اروپا بود و تصویری که اردوغان از دموکراسی در ترکیه نمایان کرد جامعه اتحادیه اروپا را نگران کرد و آنها را به واکنش واداشت. ترکیه در مسیر جدید حتی آمریکا را به دست داشتن در کودتا متهم می کند و به نظر می رسد در حال طی کردن مسیری اشتباه است و به نفع او نخواهد بود.
واکنش تند مقامات اروپایی به تهدید آنکارا برای خروج از توافق پناهندگان
انتقاد کشور های اروپایی از ترکیه واکنش ترکیه را در پی داشت و واکنش ترکیه با پاسخ تند آلمان و اتریش مواجه شد. تسنیم نوشت: «تهدید اخیر آنکارا مبنی بر اینکه ترکیه در صورتی که اروپا تا ماه اکتبر صدور ویزا برای شهروندان ترک را لغو نکند از توافق پناهندگان با این اتحادیه خارج می شود با واکنش سختی از طرف مقامات اروپایی روبرو شده است. «سباستین کورس»، وزیر امور خارجه اتریش در یک موضع گیری اظهارات همتای ترک خود را رد کرده و تاکید کرد که شرایط آشکاری برای آزادی ویزا وجود دارد که همه آن ها بدون استثنا باید برآورده شود؛ بخصوص شرط اصلاحات قوانین مبارزه با تروریسم آنکارا از جمله آن است. معاون صدر اعظم آلمان نیز در واکنش به این تهدید ترکیه با تاکید بر اینکه اروپا و آلمان اجازه نمی دهند مورد اخاذی قرار گیرند تاکید کرد که این به ترکیه بستگی دارد که آیا لغو صدور ویزا برای شهروندان ترک می تواند اجرایی شود یا نه.کمیسیون اتحادیه اروپا نیز همچنان به ترکیه برای برآورده کردن ۷۲ شرط آزادی ویزا برای شهروندان ترک فشار می آورد که مهمترین آن اصلاحات در قوانین مبارزه با تروریسم ترکیه است. سخنگوی کمیسیون اتحادیه اروپا همچنین بر لزوم پایبندی به قانون از طرف ترکیه در واکنش به کودتای نظامی نافرجام تاکید کرده و یادآوری کرد که این طور نمی شود که پروفسورها یا خبرنگاران به دلیل اظهار نظرهای خود به زندان بیفتند.» آیا تنش های جدید می تواند نشان دهنده تیر خلاص بر امید ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا باشد؟
تنش اخیر ترکیه با آلمان و اتریش امید پیوستن به اتحادیه اروپا را به صفر رساند
کارشناس مسائل بین الملل در رابطه با تنش اخیر ترکیه با اتحادیه اروپا گفت: با وجود اقدامات سرکوب گرایانه ترکیه با مشکلات بی شماری مواجه است و دولت هنوز نتوانسته جایگاه معمولی اش را به دست آورد. چهره ترکیه در خاورمیانه و اروپا روز به روز بدتر می شود و به موازات آن مشکلات بی شماری دامن این کشور را می گیرد. حتی برخی از حامیان ترکیه و اردوغان به صف مخالفان او پیوستند و اقدامات او باعث چنین ریزشی شده و خواهد شد. بنابراین وقتی در مورد عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا صحبت می کنیم باید همه موراد را در کنار هم قرار دهیم و و دورنمای آن را پیش بینی کنیم. از یک سو تصوری که ترکیه از دموکراسی دارد و اقداماتی که در داخل انجام می دهد با واقعیت و تصویر دموکراسی در اتحادیه اروپا همخوانی ندارد. از سوی دیگر اگر در گذشته فرانسه بود که منتقد جدی یا مخالف حضور ترکیه در پیوستن به اتحادیه اروپا بود و اظهار نظر اولاند در مورد جامعه مسیحی اروپا امید ترکیه را کم رنگ کرد، تنش اخیر بعد از کودتا در ترکیه با آلمان و اتریش این امید را به صفر رساند. فرانسه و آلمان دو کشوری که رهبری اتحادیه اروپا را برعهده دارند نشان دادند که مخالف ورود ترکیه به اتحادیه اروپا هستند و اقدامات اردوغان در پاکسازی گسترده بعد از کودتا در ترکیه و انتقاد طرفین از یکدیگر نیز چنین دورنمایی را نشان می دهد.